Haftada 5 gram mikroplastik yiyoruz. Sağlığa etkisi, zararını azaltma önerileri

^{Antarktika’daki plastik atıklar (David Pereiras / shutterstock.com)}
Son 70 yılda insanlık 8,3 milyar ton plastik üretti. Bunların çoğu çöplüklere ve çevreye atıldı. Sonuçta su havzaları ve toprak kirleniyor. Ayrıca plastik parçacıkları insan vücuduna da girdi. Bilim insanlarının hesaplamalarına göre, insanlar haftada ortalama 5 gram mikroplastik tüketiyor, bu da bir banka kartının ağırlığına eşit. Makalemizde mikroplastik parçacıkları, kaynakları, sağlık üzerindeki etkileri ve zararını azaltma önerileri hakkında bilgi veriyoruz.

Viyana Tıp Üniversitesi bilim insanlarının araştırma sonuçlarına göre, bir kişi haftada ortalama 5 grama kadar mikro ve nanoplastik tüketiyor. Bu, bir banka plastik kartının ağırlığına eşittir. Böyle bir karşılaştırmadan sonra, haftada 5 gram plastik önemsiz bir şey gibi görünmüyor. Yıllık olarak alırsak, yaklaşık 250 gram plastik olur. Bu 230 kokteyl pipeti veya 8 yarım litrelik plastik şişenin ağırlığına eşittir.

Mikroplastik vücudumuza nasıl girer, neden insan ve doğa için zararlıdır?
Hayatımız doğadaki maddelerin sürekli döngüsünden oluşur. Uyanırız, banyoya girer, dişlerimizi macunla fırçalarız. Vücudumuzu sabun veya jel ile, saçımızı şampuanla yıkarız. Giysilerimizi çamaşır makinesinde yıkar ve kuruturuz. Bu işlemlerden sonra, içinde ev kimyası kalıntıları bulunan su kanalizasyona akar. Oradan nehir ve kanallara ulaşır. İçindeki kimyasal maddeler – klor, çeşitli zararlı kimyasallar, kanserojen maddeler çevreye yayılır.

Belki bu maddeleri arıtma tesisleri karşılar, ancak maalesef her zaman değil. Var olsa bile tüm küçük parçacıkları, özellikle mikroplastikleri filtreleyemezler.

Böylece diş macunu, şampuan ve çamaşır deterjanlarının çok küçük parçacıkları suya veya toprağa karışır. Bunları balıklar veya hayvanlar tüketir. Biz de onları yeriz.

Toplu taşıma durağında dururken, otobüs beklerken egzoz gazlarını koklarız, havadaki küçük katı parçacıkları, hatta aşınan lastik kalıntılarını soluruz. Kişisel araç bile durumu değiştirmez – havalandırma veya klima yoluyla dış hava salon içine girer.

Akşam eve döneriz ve yine aynı duruma maruz kalırız. Bu durum günbegün, yıldanyıla tekrar eder. Sonra haftada 5 gram plastik nasıl tükettiğimize şaşırırız.

^{Plastik parçacıkları (aussiedlerbote.de)}
Mikroplastik, özel bir plastik türü değil, 5 milimetreden küçük her türlü plastik parçacığıdır. Mikroplastik daha da küçük parçalara, nanoplastiklere ayrılır.

1950’lerden beri insanlar 8,3 milyar ton plastik üretti, bunların %79’u çöplüklere ve çevreye atıldı. Atık plastik mikro ve nano parçacıklara ayrılarak su havzalarını ve toprağı kirletiyor.

0,001 ile 5 milimetre arasında olan mikroplastik ve 0,001 milimetreden küçük nanoplastik deniz ürünleri veya meyve-sebzeler yoluyla vücudumuza giriyor.

Ayrıca hayatımızın ayrılmaz parçası haline gelen plastik kapları kullandığımızda da vücudumuza girer: günde 1,5-2 litre su içen bir kişi yılda 90 bin plastik parçacığı alır.

Mikroplastik yeryüzünün her yerinde bulunur: Everest zirvesinde, Arktika’da, Mariana çukuru dibinde, deniz tuzunda, tatlı suda, balıklarda ve hayvanlarda ve tabii ki insan vücudunda.

^{Deniz kıyısındaki plastik atıklar (Foto: Istock)}
İtalyan bilim insanları 2020 Mayıs ayında sağlıklı kadınların plasentasında mikroplastik parçacıkları buldular. Plasenta sadece hamilelik sırasında oluşan bir organdır. Anne ile bebek arasında madde alışverişini sağlar. Plasenta, bebeğe ulaşan maddeleri filtreler.

Ayrıca Robert Koch Enstitüsü ve Almanya Çevre Bakanlığı araştırmacıları üç yıl boyunca 3-17 yaş arası 2,5 bin çocuğun idrar ve kan örneklerini incelediler. Araştırmacılar örneklerin %97’sinde 15 tür plastikten 11’inin izlerini buldular.

Neden mikroplastik her yerde bulunur?
Bu soruya cevap vermek için küçük boncukları hayal edelim. Böyle renkli plastik boncuklardan kızlar bileklik örer.

Eğer bir avuç boncuğu evinize dökerseniz, hepsini toplamak neredeyse imkansızdır. Boncuklar dolabın arkasına, koltuğun altına ve diğer yerlere dağılır. Toplamak için çok zaman ve güç harcarsınız. Yine de hepsini bulamazsınız.

Mikroplastik de buna benzer, sudan, topraktan ve havadan ayrıştırılamaz. Çok küçük parçacıkları filtrelenemez.

^{Plastik poşete dolanmış süzgeçli yunus (Foto GettyImages)}
Hafif sanayide üretilen sentetik lifli materyaller de mikroplastik kaynaklarından biridir. Polyester, naylon veya poliüretan sentetik polimerlerdir. Böyle giysiler giyildiğinde veya yıkandığında, küçük lifler – mikroplastikler ayrılır. Bunlar toprağa veya atık sularla okyanusa karışır.

Çamaşır tozu, çeşitli jeller, diş macunu, şampuan ve diğer birçok ürünün içinde mikroplastik bulunur. Bunlar stabilizatör ve yapışkanlık düzenleyici görevi görür.

Bu nedenle insanlık ekoloji ve tüketim kültürüne bakışını yeniden gözden geçirmedikçe, mikroplastikleri neredeyse kaşıkla tüketmeye devam edeceğiz. O suyumuzda, yemeğimizde ve havada zaten var ve bundan sonra da birikmeye devam edecek.

Mikroplastik neden zararlıdır?
Bir yılda 8 yarım litrelik plastik şişe tüketiyoruz, ancak bunların parçalanma süresi yaklaşık 450 yıl. Ayrıca plastik diyetin başka birçok hoş olmayan sonuçları da var.

Viyana Tıp Üniversitesi araştırma grubu, mide-bağırsak yoluyla geçen mikroplastik parçacıkların bağırsak mikrobiyomunda değişikliklere yol açtığını tespit etti. Bu da metabolik hastalıklar ve bunlarla ilişkili obezite, diyabet ve kronik karaciğer hastalıklarına neden olabilir.

^{Plastik kaplar (Foto GettyImages)}
Ayrıca mikroplastik parçacıklar tiroid bezinin çalışmasını engelleyebilir, östrojen geninin işlevini taklit edebilir ve testosteron etkisini baskılayabilir. Östrojen geni ve testosteron insanın en önemli hormonlarındandır. Bunlar sadece üreme sistemine değil, tüm vücuda etki eder. Kalp, damarlar, kilo, kaslar ve merkezi sinir sistemi, kemikler, deri, bağışıklık, hafıza ve hatta psikoloji.

Ayrıca mikroplastikler bilişsel fonksiyonlara da olumsuz etki yapar. Örneğin, bir kişi erken yaşta “Bisfenol A” kimyasalına maruz kalırsa, beyin gelişimi bozukluğu, nefes darlığı ve astım riski artar. Günümüzde birçok şirket “Bisfenol A” içermeyen plastikler üretiyor. Ancak bilim insanları onun yerine geçen diğer kimyasalların da güvenli olduğundan şüphe ediyor.

Mikroplastik sadece insan vücuduna değil, hayvanlara ve toprağa da zarar verir. Sorunu tam olarak anlatmak için makalemiz yeterli olmaz.

Mikroplastikten kurtulmak mümkün mü?
Mikroplastik zararı ve her yerde yaygın olması hakkında bu makale insanları korkutmak için değil, sorunun boyutuna dikkat çekmek için yazılıyor.

Mikroplastikten kurtulmaya çalışmak %100 başarısızlıkla sonuçlanır. Zaten tüm gezegene yayılmıştır. Ancak zararlı etkilerini azaltmak mümkündür.

Örneğin, gıda ürünlerini cam veya metal kaplarda saklayın, plastik kaplarda yemeği tekrar ısıtmayın. Sentetik giysiler giymekten kaçının, yerine doğal kumaşlar ve ipek, pamuk veya yün tercih edin. Eğer sentetik giysilerden tamamen kurtulmak mümkün değilse, onları düşük sıcaklıkta yıkayın ve çamaşır makinesinde minimum hızda kurutun.

^{Atıkları ayırmak (Foto GettyImages)}
Atıkları ayırın. Plastik atıklar geri dönüşüme verilirse, ekosistemde mikroplastik kaynağı olmazlar.

Kozmetik ve evde kullanılan kimyasal maddelerin içeriğini okuyun. Eğer “poli” veya “akril” ile başlayan bir bileşen görürseniz, bu plastik tozu olabilir.

Tek kullanımlık plastik poşetlerden mümkün olduğunca vazgeçin. Bu hareketlerin hepsi çok basit ve büyük güç gerektirmez.

En önemlisi, her birimiz çevremizdeki plastik miktarını azaltmalıyız.

Bunun için ne tükettiğimize, evde hangi eşyaları kullandığımıza, günlük hayatta hangi ürünleri tercih ettiğimize dikkat etmeliyiz. Dünya bir gecede değişmez. Ancak toplumun soruna ilgisi ve ortak çabalar sorunun çözümüne yardımcı olabilir.

Telegram’da «Zamin»i takip edin!