Devlet İstatistik Komitesinin son raporuna göre, 2023 yılının ilk dokuz ayında Özbekistan'ın gayri safi yurt içi hasılasındaki izlenmeyen ekonomi payı %33,3'e ulaştı. Bu gösterge 433,67 trilyon so'mu (yaklaşık 36,17 milyar ABD doları) oluşturdu.
Bu yılın ilk yarısındaki %32,9'luk paydan artarak, ekonominin genel büyümesi fonunda gerçekleşti. İlk verilere göre, Ocak-Eylül aylarında ülkenin gayri safi yurt içi hasılası ilk kez 1,3 katrilyon so'mu aşıp (yaklaşık 108,73 milyar dolar), %7,6 reel büyüme kaydedildi.
Bu, 2021'den bu yana en yüksek büyüme hızıdır, yani COVID-19 pandemisinden sonraki toparlanma dönemidir. İzlenmeyen ekonominin yapısı, yani kayıt dışı ve gizli faaliyet, bazı değişikliklere uğradı.
Ana pay kayıt dışı sektörün payına düşerken, bu gösterge 333,82 trilyon so'mu veya GSYİH'nin %25,6'sını oluşturdu. Gizli ekonomi ise 99,85 trilyon so'm olup, bu GSYİH'nin %7,7'sine denk geliyor.
Karşılaştırma için, yılın ilk yarısında kayıt dışı sektörün payı artarken, gizli ekonominin payı biraz azaldı. Sektörlere göre analiz edildiğinde, izlenmeyen ekonomik faaliyet en çok tarım, orman ve balıkçılık alanında görülmüş olup, bu gösterge toplam katma değerin %69,4'ünü oluşturdu.
Sonraki sıralarda hizmet sektörü %36,2 pay ile ve inşaat sektörü %35 pay ile yer alıyor. Sanayi sektöründe ise bu pay en düşük seviyede - %10,2.
2024 yılı sonunda izlenmeyen ekonomi hacmi 505 trilyon so'mdan fazla (yaklaşık 40 milyar ABD doları) olup, GSYİH'nin %34,8'ine denk geliyordu. O dönemde kayıt dışı ekonomi GSYİH'nin %26,4'ünü, gizli ekonomi ise %8,4'ünü oluşturuyordu.
2023 yılının Eylül ayında ise gizli ekonomi hacminin 32 milyar dolar seviyesinde olduğu ve GSYİH'nin yaklaşık %40'ını oluşturduğu tahmin ediliyordu. Burada ikincil konut ve otomobil piyasaları, kayıt dışı ticaret ve hizmet sektörü ana etkenler olarak gösterilmişti.
Ülke hükümeti bu sektörü azaltma yolunda sistemli önlemler almaktadır. Örneğin, 2024 yılının Temmuz ayında Başsavcılık, vatandaşlardan kanun ihlalleri hakkında bilgi toplamak ve mevcut sorunları çözmeye yönelik öneriler almak için özel bir Telegram botunu hizmete açtı.
Hukuku koruma ve denetim organlarının çalışmaları sonuç vermektedir: 2024 yılı sonunda Başsavcılık, devlet bütçesine önceden “gizli” olan 16 trilyon so'mun tahsilini sağladı. Buna ek olarak, 15 binden fazla iş yeri ve 9 binin üzerinde girişimci faaliyetleri yasal hale getirildi, cezai dosyalar kapsamında ise 2 trilyon so'mluk zarar telafi edildi.
Hükümet gelecek için büyük hedefler belirlemiştir. Devlet Vergi Komitesi Başkan Yardımcısı Mubin Mirzayev, 2024 yılının Aralık ayında, gizli ekonomi hacmini 2030 yılına kadar iki kat azaltma planlarını bildirmişti.
Bekleniyor ki, 2025 yılının kendisinde ekonominin “beyazlaştırılması” önlemleri devlet bütçesine ek 20 trilyon so'm kazandıracak.
