Davlat statistika qo'mitasining so'nggi hisobotiga ko'ra, 2023-yilning dastlabki to'qqiz oyida O'zbekiston yalpi ichki mahsulotidagi kuzatilmayotgan iqtisodiyot ulushi 33,3 foizga yetdi. Bu ko'rsatkich 433,67 trillion so'mni (taxminan 36,17 milliard AQSh dollari) tashkil etdi.
Bu yilning birinchi yarmidagi 32,9 foizlik ulushdan oshib, iqtisodiyotning umumiy o'sishi fonida yuz berdi. Dastlabki ma'lumotlarga ko'ra, yanvar-sentabr oylarida mamlakatning yalpi ichki mahsuloti hajmi ilk bor 1,3 kvadrillion so'mdan oshib (taxminan 108,73 milliard dollar), 7,6 foiz real o'sish qayd etildi.
Bu 2021-yildan beri eng yuqori o'sish sur'atidir, ya'ni COVID-19 pandemiyasidan keyingi qayta tiklanish davridir. Kuzatilmayotgan iqtisodiyot tarkibi, ya'ni norasmiy va yashirin faoliyat, ba'zi o'zgarishlarga uchradi.
Asosiy ulush norasmiy sektor hissasiga to'g'ri kelib, bu ko'rsatkich 333,82 trillion so'mni yoki YAIMning 25,6 foizini tashkil etdi. Yashirin iqtisodiyot esa 99,85 trillion so'mga teng bo'lib, bu YAIMning 7,7 foizini tashkil qiladi.
Taqqoslash uchun, yilning birinchi yarmida norasmiy sektor ulushi o'sgan bo'lsa, yashirin iqtisodiyotning ulushi biroz kamaydi. Tarmoqlar bo'yicha tahlil qilinganda, kuzatilmayotgan iqtisodiy faoliyat eng ko'p qishloq xo'jaligi, o'rmon va baliqchilik sohasida qayd etilgan bo'lib, bu ko'rsatkich yalpi qo'shilgan qiymatning 69,4 foizini tashkil etdi.
Keyingi o'rinlarda xizmatlar sohasi 36,2 foizlik ulush bilan va qurilish sektori 35 foizlik ulush bilan turibdi. Sanoat sohasida esa bu ulush eng past darajada - 10,2 foiz.
2024-yil yakunlariga ko'ra, kuzatilmayotgan iqtisodiyot hajmi 505 trillion so'mdan oshgan (taxminan 40 milliard AQSh dollari) bo'lib, YAIMning 34,8 foiziga teng edi. O'shanda norasmiy iqtisodiyot YAIMning 26,4 foizini, yashirin iqtisodiyot esa 8,4 foizini tashkil qilgan.
2023-yilning sentabr oyida esa yashirin iqtisodiyot hajmi 32 milliard dollarga teng deb baholanib, YAIMning taxminan 40 foizini tashkil etgan edi. Bunda ikkilamchi uy-joy va avtomobil bozorlari, norasmiy savdo hamda xizmat ko'rsatish sohasi asosiy omillar sifatida qayd etilgan.
Mamlakat hukumati ushbu sektorni qisqartirish yo'lida tizimli choralarni ko'rmoqda. Masalan, 2024-yilning iyulida Bosh prokuratura fuqarolardan qonunbuzarliklar haqida ma'lumot yig'ish va mavjud muammolarni hal qilish bo'yicha takliflar qabul qilish uchun maxsus Telegram-botni ishga tushirdi.
Huquqni muhofaza qilish va nazorat organlarining harakatlari natija bermoqda: 2024-yil yakunida Bosh prokuratura davlat byudjetiga ilgari “yashirin” bo'lgan 16 trillion so'm mablag'ni undirishni ta'minladi. Bundan tashqari, 15 mingdan ortiq ish o'rni va 9 ming nafar tadbirkorlik sub'yektlari faoliyati qonuniylashtirildi, jinoiy ishlar doirasida esa 2 trillion so'mlik zarar qoplandi.
Hukumat kelajak uchun katta maqsadlarni belgilagan. Davlat soliq qo'mitasi raisining o'rinbosari Mubin Mirzayev 2024-yilning dekabr oyida yashirin iqtisodiyot hajmini 2030-yilga borib ikki baravarga qisqartirish rejalari haqida ma'lum qilgan edi.
Kutilishicha, 2025-yilning o'zida iqtisodiyotni “oqartirish” choralari davlat byudjetini qo'shimcha 20 trillion so'mga to'ldiradi.
