AI-80 terk edilecek: Özbekistan'ı neler bekliyor?

Özbekistan yakıt piyasasında büyük değişiklikler başlıyor. Bu yıl Eylül ayından itibaren düşük oktanlı AI-80 benzin üretiminin tamamen durdurulması planlanıyor. Bu bilgi Kun.uz’un eline geçen bir belgeye dayanıyor. Belgeye göre, “Uzbekneftegaz” sistemine bağlı şirketler AI-80 stoklarını yıl sonuna kadar tüketecek ve 2026’dan itibaren yalnızca yüksek oktanlı benzin satılacak, diye bildirdi kukdala.uz.

Bu reform ülkenin yakıt politikasında yeni bir aşamayı başlatıyor. Bu yalnızca enerji kaynaklarında kalite değişimi değil, aynı zamanda çevre, piyasa mekanizmaları ve tüketici hakları açısından da önemli. Ancak en önemli sorular şunlar: Bu karar pratikte nasıl işleyecek? Fiyatlara nasıl yansıyacak? Piyasada benzin sıkıntısı yaşanmayacak mı?

AI-80 benzinin mevcut durumu nedir?
Şu anda ülkede AI-80 benzini esas olarak Buhara ve Fergana’daki rafinerilerde üretiliyor. Biri “Uzbekneftegaz”a, diğeri özel “Saneg” şirketine ait. Surhanderya ve Çinaz’daki küçük işletmeler de sınırlı miktarda üretim yapıyor. Ülkenin neredeyse tüm ihtiyacı yerli üretimle karşılanıyor. İthalat ise yok denecek kadar az.

“Uzbekneftegaz” şu anda Çin ile iş birliği içinde Buhara tesisinde AI-92 üretimini artırmak için çalışıyor. Projeye göre bu benzin “katkılı”, yani oktan seviyesi kimyasal katkılarla yükseltilmiş. Bu teknoloji maliyeti düşürmeyi amaçlıyor, ancak fiyatla ilgili net hesaplar açıklanmadı.

2025’ten itibaren yalnızca yüksek oktanlı benzin mi olacak?
Resmi planlara göre 2025 yılında Buhara rafinerisi yaklaşık 1 milyon ton benzin üretecek, bunun yarısı AI-92+. Eylülden itibaren AI-80 üretimi duracak. Yıl sonuna kadar stoklar eritilecek ve 2026’dan itibaren yalnızca AI-92 ve üstü kalacak.

Bu süreç bir günde gerçekleşmeyecek. İthalatın genişletilmesi, rekabetin oluşturulması ve vergi teşvikleri büyük önem taşıyor.

Uzmanlar ne diyor?
Ekonomist Otabek Bakirov, AI-80’den vazgeçme konusunun 2020’den beri gündemde olduğunu belirterek, en uygun zamanın şimdi olduğunu söyledi. Ona göre, sonbahar-kış döneminde bu reform başlatılamaz, yaz aylarında yapılmalı.

Analizine göre, Özbekistan’da AI-80 üretimi 800 bin ton, AI-92 yaklaşık 100 bin ton, geri kalanı ithal ediliyor. Hedef, 1.2–1.3 milyon ton ihtiyacı AI-92 ve AI-95 ile karşılamak. Bunun için gümrük, lojistik, kota ve teknik engeller kaldırılmalı.

“Eğer Kırgızistan’da petrol yok ama AI-92 daha ucuzsa, Özbekistan neden bunu yapamıyor?” dedi.

Rekabet ve piyasa olmadan fiyat düşmez
Ekonomistlere göre, benzin fiyatları yapay olarak belirlenirse veya sadece yerel üretime bağlı kalınırsa, piyasada kıtlık kaçınılmaz olur. AI-80’den vazgeçmek için önce AI-92 ve üstü yeterli miktarda ve rekabetçi fiyatla sağlanmalı. Bu da ithalatın serbestleştirilmesiyle mümkün olur.

İthalatçılar için İran, Irak, Türkmenistan, Kazakistan, Rusya gibi ülkelerden benzin ithalatındaki tüm engeller kaldırılmalı. Geçici vergi muafiyetleri ve lojistik kolaylıklar sunulabilir.

Çevresel olarak AI-80 ne kadar tehlikeli?
AI-80 sadece ekonomik değil, çevresel sorunlara da yol açıyor. Yakıldığında daha fazla karbon monoksit, yanmamış hidrokarbon ve PM2.5 partikülleri salıyor. Bu maddeler hem insan sağlığına zarar veriyor hem de iklim değişikliğini tetikliyor.

İklim uzmanı Erkin Abdullakhatov, bu benzinin sadece Afganistan’da kullanıldığını ve Özbekistan’ın bu kalitesiz yakıttan vazgeçmesi gerektiğini söyledi. Dünya uygulamalarında AI-80 kullanımdan kaldırılmıştır.

Kaliteli benzin – verimli hareket
Özbekistan’daki birçok araç metan ve propanla çalışıyor. Ancak benzin hâlâ önem taşıyor. AI-80’in yerine AI-92 geçerse bu hem çevresel hem de motor ömrü ve verim açısından faydalı olur.

Sonuç: geriye değil, ileriye adım
AI-80’den vazgeçmek ertelenemez bir reformdur. Bunun için kararlılık, siyasi irade ve sistematik planlama gerekir. Fiyatların artmaması, kıtlık yaşanmaması için önceden ithalat genişletilmeli, lojistik gözden geçirilmeli ve rekabet ortamı sağlanmalı.

Bu işler yapılırsa, hem fiyatlar dengede kalır hem de tüketiciler kaliteli, temiz ve güvenli yakıta ulaşır. Bu da Özbekistan’da ulaşım reformlarının yeni aşamasına geçiş olur. Telegram’da «Zamin»i takip edin!