2025 жылы Пәкістан мен Ауғанстан арасындағы шиеленістің қайталануы - шекарадағы оқиғалармен, бейбіт келіссөздердің тоқтатылуымен және қауіпсіздікке қатысты алаңдаушылықтың артуымен - Оңтүстік пен Орталық Азияның нәзік тепе-теңдігіне тағы да назар аударды. Бұл оқиғалар көбінесе тарихи бәсекелестіктің нәтижесі ретінде көрсетілсе де, олар Пәкістанның ішкі басқару мәселелерін күрделі аймақтық міндеттемелермен теңестіру үшін жалғасып жатқан күресін көрсетеді.
2025 жылы трансшекаралық оқиғалар аясында шиеленісіп, бейбіт келіссөздерді тоқтатқан Пәкістан мен Ауғанстан арасындағы қалыптасып келе жатқан шиеленіс Оңтүстік және Орталық Азиядағы аймақтық тұрақтылыққа қатысты алаңдаушылықты қайта күшейтті. Бұл оқиғалар көбінесе бұрыннан келе жатқан аймақтық бәсекелестіктің жалғасы ретінде сипатталғанымен, олар Пәкістанның саяси және қауіпсіздік жүйесіндегі терең құрылымдық мәселелерді - әсіресе азаматтық институттар мен қауіпсіздік мекемесі арасындағы күрделі қарым-қатынасты көрсетеді.
1970 жылдардың соңынан бастап Пәкістан Ауғанстанның қауіпсіздік жағдайында шешуші рөл атқарды. Кеңес-ауған қақтығысы кезінде ол ауған қарсылығын қолдау жөніндегі халықаралық күш-жігердің негізгі логистикалық және саяси серіктесі ретінде әрекет етті. Уақыт өте келе бұл әрекет аймақтық ықпалды сақтап қалуға және ұлттық мүдделерді қорғауға бағытталған кең ауқымды стратегияға айналды. Ауғанстанның ішкі істеріне Пәкістанның ведомствоаралық барлау қызметінің (ISI) және басқа да қауіпсіздік органдарының қатысуы зерттеушілер тарапынан кеңінен талданды, бұл Пәкістанның ықпалының ауқымын да, одан туындаған күтпеген қиындықтарды да көрсетеді.
Өңірлік саясаттың құралы ретінде мемлекеттік емес субъектілерге сүйену күрделі және кейде кері өнімді болып шықты. Мұндай желілер бастапқыда стратегиялық тереңдік пен икемділікті қамтамасыз еткенімен, Ауғанстандағы тұрақсыздық циклдеріне ықпал етті және Пәкістанның ішкі қауіпсіздік ортасына үзік-үзік әсер етті. Бұл нәтижелер Исламабадтың ішкі тұрақтылықты, Кабулмен қарым-қатынасты және оның халықаралық серіктестіктерін, әсіресе АҚШ пен Қытаймен тепе-теңдікті сақтау әрекеттерін қиындатты.
Пәкістанның сыртқы және қауіпсіздік саясатын қалыптастыратын негізгі факторлардың бірі - оның әскери институттарының тұрақты маңыздылығы. Сарапшылардың айтуынша, сыртқы қатынастардың маңызды салаларында азаматтық үкіметтер көбінесе қауіпсіздік мекемесі белгілеген параметрлер шеңберінде әрекет етеді. Бұл динамика кейде дәйекті, ұзақ мерзімді саясатты қалыптастыру мүмкіндіктерін шектеді және аймақтық дауларды шешуде дипломатияның рөлін шектеді.
2025 жылдың соңында Пәкістан мен Ауғанстан арасындағы диалогтың үзілуі осы қиындықтарды көрсетеді. Шекараны басқаруға, содырлардың белсенділігіне және босқындар ағынына қатысты өзара алаңдаушылық сенімсіздік тудырды. Екі тарап та ынтымақтастықтың қажеттілігін мойындағанымен, ара-тұра әскери қимылдар мен риторика дипломатиялық күш-жігерге көлеңке түсіріп отырды.
Мұның салдары екіжақты қарым-қатынастар аясынан шығып кетеді. Ауғанстан-Пәкістан дәлізі бойындағы тұрақты тұрақсыздық сауда және энергетикалық жолдар арқылы Оңтүстік Азиямен байланысы артып келе жатқан Орталық Азияға ықтимал қауіп төндіреді. Бұл дәліздердегі бұзылулар Трансауған темір жолы мен CASA-1000 сияқты жобаларға кедергі келтіруі мүмкін, ал қауіпсіздіктің болмауы аймақтық даму мен басқаруға қауіп төндіретін трансұлттық соғысқұмар топтарды күшейтуі мүмкін.
Орталық Азия үкіметтері - әсіресе Өзбекстан, Тәжікстан және Түрікменстан үкіметтері өздерінің оңтүстік шекараларындағы оқиғаларға назар аударады. Олардың тұрақты байланысқа деген ортақ қызығушылығы шекара қауіпсіздігі, терроризмге қарсы іс-қимыл және экономикалық интеграция саласындағы ынтымақтастық тәсілдерінің маңыздылығын көрсетеді. Халықаралық бақылаушылар тиімді үйлестіру болмаса, аймақтағы тұрақсыздық ірі державалар арасындағы ауқымды геосаяси бәсекелестікке ұласып, бейбітшілік орнату ісін қиындатуы мүмкін екенін ескертеді.
Пәкістан ішінде 2025 жылы экономикалық шиеленіс, саяси поляризация және қауіпсіздік оқиғаларының күшеюі орын алды. Бұл қысымдар институционалдық реформа жүргізу және ұлттық қауіпсіздік пен өңірлік дипломатияға қатысты шешімдер қабылдау үдерістеріне азаматтық қатысуды арттыру қажеттігін көрсетеді. Басқаруды нығайту және көршілес мемлекеттермен диалогты кеңейту Пәкістанға неғұрлым тұрақты және ынтымақтастыққа негізделген өңірлік ұстанымға көшуге көмектесуі мүмкін.
Қазіргі Ауғанстан-Пәкістан жағдайы тарихтың сөзсіз нәтижесі емес, керісінше, өзгеріп жатқан саяси таңдаулар мен басқару үлгілерінің көрінісі. Дипломатияға, ашықтыққа және экономикалық өзара тәуелділікке баса назар аудара отырып, Пәкістан мен оның Орталық Азиядағы серіктестері неғұрлым тұрақты қауіпсіздік ортасын құруға көмектесе алады. Конфронтациядан кооперациялық өзара іс-қимылға көшу екіжақты қатынастарды тұрақтандырып қана қоймай, өңірлік байланысты және кең еуразиялық кеңістікте ұзақ мерзімді өркендеуді қолдайды.
“Zamin”-ді Telegram-нан оқыңыз!
