2025 yilda Pokiston va Afg‘oniston o‘rtasidagi keskinlikning qayta tiklanishi - chegara mojarolari, tinchlik muzokaralarining to‘xtatilishi va xavfsizlik bilan bog‘liq xavotirlarning kuchayishi - Janubiy va Markaziy Osiyoning zaif muvozanatiga yana bir bor e’tibor qaratdi. Bu o‘zgarishlar ko‘pincha tarixiy raqobat natijasi sifatida tasvirlansa-da, ular Pokistonning ichki boshqaruv muammolarini murakkab mintaqaviy majburiyatlar bilan muvozanatlash uchun davom etayotgan kurashini ham aks ettiradi.
2025 yilda transchegaraviy hodisalar fonida keskinlashgan va tinchlik muzokaralarini to‘xtatgan Pokiston va Afg‘oniston o‘rtasidagi rivojlanib borayotgan keskinlik Janubiy va Markaziy Osiyoda mintaqaviy barqarorlik borasidagi xavotirlarni yana kuchaytirdi. Bu jarayonlar ko‘pincha uzoq yillik mintaqaviy raqobatlarning davomi sifatida tasvirlansa-da, ular Pokistonning siyosiy va xavfsizlik tizimidagi chuqurroq tarkibiy muammolarni, xususan, fuqarolik institutlari va xavfsizlik tuzilmasi o‘rtasidagi murakkab munosabatlarni ham aks ettiradi.
1970 yillarning oxiridan boshlab Pokiston Afg‘onistonning xavfsizlik sohasida hal qiluvchi rol o‘ynadi. Sovet-afg‘on mojarosi davrida u afg‘on qarshiligini qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha xalqaro sa’y-harakatlarning asosiy moddiy-texnik va siyosiy hamkori sifatida harakat qildi. Biroq, vaqt o‘tishi bilan bu faoliyat mintaqaviy ta’sirni saqlab qolish va milliy manfaatlarni himoya qilishga qaratilgan kengroq strategiyaga aylandi. Pokistonning idoralararo razvedkasi (ISI) va boshqa xavfsizlik idoralarining Afg‘oniston ichki ishlariga aralashuvi tadqiqotchilar tomonidan keng tahlil qilingan bo‘lib, Pokistonning ta’sir doirasini ham, undan kelib chiqqan kutilmagan muammolarni ham ko‘rsatib beradi.
Mintaqaviy siyosat vositasi sifatida nodavlat subyektlarga tayanish murakkab va ba’zan samarasiz bo‘lib chiqdi. Bunday tarmoqlar dastlab strategik chuqurlik va moslashuvchanlikni ta’minlagan bo‘lsa-da, ular Afg‘onistonda beqarorlik sikllariga hissa qo‘shdi va vaqti-vaqti bilan Pokistonning ichki xavfsizlik muhitiga ta’sir ko‘rsatdi. Bu natijalar Islomobodning ichki barqarorlik, Kobul bilan munosabatlar va xalqaro sheriklik, xususan, AQSH va Xitoy bilan munosabatlarni muvozanatlash borasidagi sa’y-harakatlarini murakkablashtirdi.
Pokistonning tashqi va xavfsizlik siyosatini belgilovchi asosiy omillardan biri harbiy institutlarning doimiy obro‘si hisoblanadi. Tahlilchilarning ta’kidlashicha, tashqi aloqalarning muhim sohalarida fuqarolik hukumatlari ko‘pincha xavfsizlik muassasasi tomonidan belgilangan parametrlar doirasida faoliyat yuritadi. Bu dinamika ba’zan izchil, uzoq muddatli siyosat ishlab chiqish imkoniyatlarini cheklab qo‘ydi va mintaqaviy nizolarni hal qilishda diplomatiyaning rolini cheklab qo‘ydi.
2025 yil oxirida Pokiston va Afg‘oniston o‘rtasidagi muloqotning buzilishi bu muammolarni yaqqol ko‘rsatadi. Chegaralarni boshqarish, jangarilar faoliyati va qochqinlar oqimi bo‘yicha o‘zaro xavotirlar ishonchsizlikni kuchaytirdi. Ikkala tomon ham hamkorlik zarurligini tan olsa-da, vaqti-vaqti bilan harbiy harakatlar va ritorika diplomatik sa’y-harakatlarni soyada qoldirdi.
Buning oqibatlari ikki tomonlama munosabatlardan tashqariga chiqadi. Afg‘oniston-Pokiston yo‘lagi bo‘ylab davom etayotgan beqarorlik savdo va energetika yo‘llari orqali Janubiy Osiyo bilan tobora bog‘lanib borayotgan Markaziy Osiyo uchun potensial xavf tug‘dirmoqda. Ushbu yo‘laklardagi uzilishlar Transafg‘on temir yo‘li va CASA-1000 kabi loyihalarga to‘sqinlik qilishi mumkin, xavfsizliksizlik esa mintaqaviy rivojlanish va boshqaruvga tahdid soluvchi transmilliy jangari guruhlarni kuchaytirishi mumkin.
Markaziy Osiyo hukumatlari - xususan, O‘zbekiston, Tojikiston va Turkmaniston hukumatlari o‘zlarining janubiy chegaralarida sodir bo‘layotgan voqealarga e’tiborli bo‘lib qolmoqda. Ularning barqaror o‘zaro bog‘liqlikdan umumiy manfaatdorligi chegara xavfsizligi, terrorizmga qarshi kurash va iqtisodiy integratsiya bo‘yicha hamkorlik yondashuvlarining muhimligini ta’kidlaydi. Xalqaro kuzatuvchilar samarali muvofiqlashtirish bo‘lmasa, mintaqaviy beqarorlik yirik davlatlar o‘rtasidagi keng geosiyosiy raqobat bilan kesishib, tinchlik o‘rnatish ishlarini murakkablashtirishi mumkinligidan ogohlantirmoqda.
Pokiston ichida 2025 yilda iqtisodiy tanglik, siyosiy qutblanish va xavfsizlik bilan bog‘liq hodisalarning kuchayishi kuzatilmoqda. Ushbu bosimlar institutsional islohotlar hamda milliy xavfsizlik va mintaqaviy diplomatiya bilan bog‘liq qarorlar qabul qilish jarayonlarida fuqarolik ishtirokini oshirish zarurligini ko‘rsatmoqda. Boshqaruvni mustahkamlash va qo‘shni davlatlar bilan muloqot yo‘llarini kengaytirish Pokistonga yanada barqaror va hamkorlikka asoslangan mintaqaviy pozitsiya sari harakatlanishga yordam berishi mumkin.
Hozirgi Afg‘oniston-Pokiston holati tarixning muqarrar natijasi emas, balki o‘zgaruvchan siyosat tanlovlari va boshqaruv modellarining aksidir. Pokiston va uning Markaziy Osiyodagi hamkorlari diplomatiya, shaffoflik va iqtisodiy o‘zaro bog‘liqlikka urg‘u berish orqali yanada barqaror xavfsizlik muhitini yaratishga yordam berishi mumkin. Qarama-qarshilikdan hamkorlikka o‘tish nafaqat ikki tomonlama munosabatlarni barqarorlashtiradi, balki keng Yevroosiyo makonida mintaqaviy bog‘liqlik va uzoq muddatli farovonlikni qo‘llab-quvvatlaydi.
“Zamin”ni Telegramʻda oʻqing!
Mehmon guruhidagi foydalanuvchilar ushbu nashrga izoh qoldira olmaydi.
