2025 йилда Покистон ва Афғонистон ўртасидаги кескинликнинг қайта тикланиши - чегара можаролари, тинчлик музокараларининг тўхтатилиши ва хавфсизлик билан боғлиқ хавотирларнинг кучайиши - Жанубий ва Марказий Осиёнинг заиф мувозанатига яна бир бор эътибор қаратди. Бу ўзгаришлар кўпинча тарихий рақобат натижаси сифатида тасвирланса-да, улар Покистоннинг ички бошқарув муаммоларини мураккаб минтақавий мажбуриятлар билан мувозанатлаш учун давом этаётган курашини ҳам акс эттиради.
2025 йилда трансчегаравий ҳодисалар фонида кескинлашган ва тинчлик музокараларини тўхтатган Покистон ва Афғонистон ўртасидаги ривожланиб бораётган кескинлик Жанубий ва Марказий Осиёда минтақавий барқарорлик борасидаги хавотирларни яна кучайтирди. Бу жараёнлар кўпинча узоқ йиллик минтақавий рақобатларнинг давоми сифатида тасвирланса-да, улар Покистоннинг сиёсий ва хавфсизлик тизимидаги чуқурроқ таркибий муаммоларни, хусусан, фуқаролик институтлари ва хавфсизлик тузилмаси ўртасидаги мураккаб муносабатларни ҳам акс эттиради.
1970 йилларнинг охиридан бошлаб Покистон Афғонистоннинг хавфсизлик соҳасида ҳал қилувчи роль ўйнади. Совет-афғон можароси даврида у афғон қаршилигини қўллаб-қувватлаш бўйича халқаро саъй-ҳаракатларнинг асосий моддий-техник ва сиёсий ҳамкори сифатида ҳаракат қилди. Бироқ, вақт ўтиши билан бу фаолият минтақавий таъсирни сақлаб қолиш ва миллий манфаатларни ҳимоя қилишга қаратилган кенгроқ стратегияга айланди. Покистоннинг идоралараро разведкаси (ИСИ) ва бошқа хавфсизлик идораларининг Афғонистон ички ишларига аралашуви тадқиқотчилар томонидан кенг таҳлил қилинган бўлиб, Покистоннинг таъсир доирасини ҳам, ундан келиб чиққан кутилмаган муаммоларни ҳам кўрсатиб беради.
Минтақавий сиёсат воситаси сифатида нодавлат субъектларга таяниш мураккаб ва баъзан самарасиз бўлиб чиқди. Бундай тармоқлар дастлаб стратегик чуқурлик ва мослашувчанликни таъминлаган бўлса-да, улар Афғонистонда беқарорлик циклларига ҳисса қўшди ва вақти-вақти билан Покистоннинг ички хавфсизлик муҳитига таъсир кўрсатди. Бу натижалар Исломободнинг ички барқарорлик, Кобул билан муносабатлар ва халқаро шериклик, хусусан, АҚШ ва Хитой билан муносабатларни мувозанатлаш борасидаги саъй-ҳаракатларини мураккаблаштирди.
Покистоннинг ташқи ва хавфсизлик сиёсатини белгиловчи асосий омиллардан бири ҳарбий институтларнинг доимий обрўси ҳисобланади. Таҳлилчиларнинг таъкидлашича, ташқи алоқаларнинг муҳим соҳаларида фуқаролик ҳукуматлари кўпинча хавфсизлик муассасаси томонидан белгиланган параметрлар доирасида фаолият юритади. Бу динамика баъзан изчил, узоқ муддатли сиёсат ишлаб чиқиш имкониятларини чеклаб қўйди ва минтақавий низоларни ҳал қилишда дипломатиянинг ролини чеклаб қўйди.
2025 йил охирида Покистон ва Афғонистон ўртасидаги мулоқотнинг бузилиши бу муаммоларни яққол кўрсатади. Чегараларни бошқариш, жангарилар фаолияти ва қочқинлар оқими бўйича ўзаро хавотирлар ишончсизликни кучайтирди. Иккала томон ҳам ҳамкорлик зарурлигини тан олса-да, вақти-вақти билан ҳарбий ҳаракатлар ва риторика дипломатик саъй-ҳаракатларни сояда қолдирди.
Бунинг оқибатлари икки томонлама муносабатлардан ташқарига чиқади. Афғонистон-Покистон йўлаги бўйлаб давом этаётган беқарорлик савдо ва энергетика йўллари орқали Жанубий Осиё билан тобора боғланиб бораётган Марказий Осиё учун потенциал хавф туғдирмоқда. Ушбу йўлаклардаги узилишлар Трансафғон темир йўли ва CASA-1000 каби лойиҳаларга тўсқинлик қилиши мумкин, хавфсизликсизлик эса минтақавий ривожланиш ва бошқарувга таҳдид солувчи трансмиллий жангари гуруҳларни кучайтириши мумкин.
Марказий Осиё ҳукуматлари - хусусан, Ўзбекистон, Тожикистон ва Туркманистон ҳукуматлари ўзларининг жанубий чегараларида содир бўлаётган воқеаларга эътиборли бўлиб қолмоқда. Уларнинг барқарор ўзаро боғлиқликдан умумий манфаатдорлиги чегара хавфсизлиги, терроризмга қарши кураш ва иқтисодий интеграция бўйича ҳамкорлик ёндашувларининг муҳимлигини таъкидлайди. Халқаро кузатувчилар самарали мувофиқлаштириш бўлмаса, минтақавий беқарорлик йирик давлатлар ўртасидаги кенг геосиёсий рақобат билан кесишиб, тинчлик ўрнатиш ишларини мураккаблаштириши мумкинлигидан огоҳлантирмоқда.
Покистон ичида 2025 йилда иқтисодий танглик, сиёсий қутбланиш ва хавфсизлик билан боғлиқ ҳодисаларнинг кучайиши кузатилмоқда. Ушбу босимлар институтсионал ислоҳотлар ҳамда миллий хавфсизлик ва минтақавий дипломатия билан боғлиқ қарорлар қабул қилиш жараёнларида фуқаролик иштирокини ошириш зарурлигини кўрсатмоқда. Бошқарувни мустаҳкамлаш ва қўшни давлатлар билан мулоқот йўлларини кенгайтириш Покистонга янада барқарор ва ҳамкорликка асосланган минтақавий позиция сари ҳаракатланишга ёрдам бериши мумкин.
Ҳозирги Афғонистон-Покистон ҳолати тарихнинг муқаррар натижаси эмас, балки ўзгарувчан сиёсат танловлари ва бошқарув моделларининг аксидир. Покистон ва унинг Марказий Осиёдаги ҳамкорлари дипломатия, шаффофлик ва иқтисодий ўзаро боғлиқликка урғу бериш орқали янада барқарор хавфсизлик муҳитини яратишга ёрдам бериши мумкин. Қарама-қаршиликдан ҳамкорликка ўтиш нафақат икки томонлама муносабатларни барқарорлаштиради, балки кенг Евроосиё маконида минтақавий боғлиқлик ва узоқ муддатли фаровонликни қўллаб-қувватлайди.
“Zamin”ни Telegram'да ўқинг!
Меҳмон гуруҳидаги фойдаланувчилар ушбу мақолага изоҳ қолдира олмайди.
