18:30 / 13.02.2023
452

Myunxen hisoboti: Rossiyaning yadroviy zarbasi ukrainaliklarni to‘xtata olmaydi

Myunxen hisoboti: Rossiyaning yadroviy zarbasi ukrainaliklarni to‘xtata olmaydi
Foto: Getty Images
Myunxen Xavfsizlik konferensiyasi hisobotida Rossiya va Xitoyga nisbatan ohang keskin o‘zgardi. Rossiyada aholi orasida so‘rovni rad etish va uning Ukrainada, shu jumladan, Moskvaning yadroviy tahdidlari haqida o‘tkazish ham yangilik bo‘ldi.

Rossiyaning Ukrainadagi urushi bir yil ichida dunyoni qanday o‘zgartirdi? Keyin nima bo‘ladi? Myunxen xavfsizlik konferensiyasi ochilishiga bir necha kun qolganida ushbu sohadagi yetakchi G‘arb forumi tashkilotchilari 13 fevral, dushanba kuni yangi hisobotini e’lon qildi. Uning sarlavhasida an’anaviy so‘z o‘yini mavjud: Re:vision - bu ham «revizionizm», bunda hujjat mualliflari nafaqat Rossiya, balki Xitoyni ham ayblaydi, ham «qayta ko‘rib chiqish», G‘arbning o‘ziga va dunyoga yangicha qarashidir.

Ukrainadagi urush va uning global oqibatlari, kutilganidek, Myunxen konferensiyasining yangi rahbari, kansler Angela Merkelning sobiq maslahatchisi va Germaniyaning BMTdagi sobiq elchisi Kristof Xoysgen rahbarligida tayyorlangan hisobot kirish qismining asosiy mavzusiga aylandi.

E’tibor tortadigan birinchi narsa - bu Rossiya va Xitoyga nisbatan qattiqroq ohangdir. Hisobotda har ikki davlat 400 martadan ko‘proq tilga olingan, biroq Xitoy ko‘proq eslanadi. «Agar qarashlarini Rossiya yetakchisining liberal dunyo tartibidan noroziligi va ta’sir doirasiga ega bo‘lish istagini baham ko‘radigan kuchliroq revizionist – Xitoy yetakchisi Si Jinping qo‘llab-quvvatlamasa, Putin urushi ehtimoli kamroq bo‘lar edi», - deydi hujjat mualliflari.

Ularning qayd etishicha, Moskva va Pekin ilgari Ikkinchi jahon urushidan keyin shakllangan «xalqaro tartib elementlarini» o‘zgartirishga urinishda hamkorlik qilgan, biroq bu urinishlar hech qachon Rossiyaning harakatlari kabi «bu qadar fundamental va dadil» bo‘lmagan. Shu bilan birga, hisobotda aytilishicha, «Xitoy-Rossiya revizionizmi qarshilikka duch kelmoqda», Moskva va Pekin o‘rtasidagi hamkorlik «cheksiz emas».

Urushning birinchi yili yakunlari qatorida Myunxen xavfsizlik konferensiyasi hisobotini tuzuvchilar Afrika, Osiyo va Lotin Amerikasining ko‘plab mamlakatlari Rossiyani tanqid qilishdan, uni iqtisodiy va diplomatik jihatdan yakkalab qo‘yishdan bosh tortganini qayd etishadi. G‘arb, birinchi navbatda, yirik o‘yinchilar - Braziliya, Janubiy Afrika va Hindistonning shunday harakatlaridan hafsalasi pir bo‘lgan. Hujjat mualliflari buni, jumladan, G‘arbning noto‘g‘ri hisob-kitoblari bilan ham izohladi.

Aftidan, ular global janubdagi mamlakatlarda G‘arbdan norozilik Xitoy va Rossiyaning kelajakdagi dunyo tartibiga ko‘proq ta’sirini xohlashini anglatmaydi, deb umid qilmoqda. Janubiy Afrika, Braziliya va Hindistonda o‘tkazilgan so‘rovlarga respondentlarning javoblari ular «xalqaro qoidalarni ishlab chiqishda kattaroq rol o‘ynashni» xohlashini ko‘rsatdi.

Rossiya va Xitoyning dunyo tartibini avtoritar tizimlar foydasiga o‘zgartirishga urinishlariga javob sifatida hisobot G‘arbga uchta komponentni taklif qiladi: muammoning chuqurligini bilish, dunyo hamjamiyatini qo‘llab-quvvatlash va «liberal-demokratik yadro»dan tashqaridagi davlatlar bilan «kengroq koalitsiya tuzish».

Hisobotda 2022 yil noyabr oyida o‘tkazilgan ijtimoiy so‘rovlar ma’lumotlari bilan kichik bo‘lim Ukrainaning o‘ziga bag‘ishlangan. Myunxen konferensiyasi birinchi marta Ukrainani yaqinda ishlab chiqilgan va hozirda yillik Myunxen Xavfsizlik indeksini (Munich Security Index) hisoblash uchun fuqarolari so‘rovda ishtirok etayotgan davlatlar ro‘yxatiga kiritdi. Ilgari Rossiya ham ro‘yxatda bo‘lgan, biroq tashkilotchilar hozir urush va «repressiyalar kuchayganini» aytib, u yerda so‘rov o‘tkazmaslikka qaror qilishgan.

Ukrainada o‘tkazilgan so‘rovlar shuni ko‘rsatdiki, Rossiya vaqti-vaqti bilan Moskva shama qilayotgan yadro qurolidan foydalansa ham, mamlakat hech qanday sharoitda taslim bo‘lmoqchi emas. Ukraina shaharlariga raketa zarbalari davom etsa ham janglar to‘xtamaydi, deb so‘ralganlarning 95 foizi Ukrainada o‘tkazilgan tadqiqot davomida aytishdi.

Rossiya tomonidan jang maydonida yoki Ukraina shahriga qarshi taktik yadro quroli qo‘llangan taqdirda esa javob berganlarning ulushi atigi 89 foizgacha kamayadi, bu ko‘rsatkich Qora dengizda bomba portlatilgan taqdirda esa 91 foizni tashkil etadi. Hisobotning bir qismida Yevropada sovuq urush tugaganidan beri birinchi marta yadro qurolidan foydalanish «ishonchli ssenariy» ekanligi aytilgan.

O‘t ochishni to‘xtatish masalasida ham biroz chigal vaziyat paydo bo‘ldi. So‘rovda qatnashgan ukrainaliklarning katta qismi – 93 foizi buning uchun Rossiya qo‘shinlarining, jumladan, Qrimdan to‘liq olib chiqilishini maqbul shart deb hisoblaydi. Faqat har o‘ninchi respondent Qrimni shunday kelishuvdan chiqarish variantiga rozi, 80 foiz esa bunga qo‘shilmaydi. Rossiya qo‘shinlarining 2022 yil 24 fevraldagi «demarkatsiya chizig‘i»ga olib chiqilishi (ma’ruzadan olingan atama) 7 foiz tomonidan qo‘llab-quvvatlangan bo‘lsa, 85 foiz bunga qarshi pozitsiyada. Shuningdek, hammasini hozirgi shartda qoldirgan holda o‘t ochishni to‘xtatish varianti faqat bir foiz tomonidan qo‘llab-quvvatlandi, 97 foiz - bunga qarshi.

Ukrainadagi urushdan keyingi vaziyat bo‘yicha umidlar G‘arb bilan bog‘liq. So‘ralganlarning 83 foizi Putin Rossiyada hokimiyat tepasida ekan, hech qachon xavfsiz bo‘la olmasligiga ishonadi. 75 foiz g‘arb kafolatlarisiz xavfsizlik kutilmaydi, deb hisoblaydi. Taxminan bir xil raqamda - 71 foiz holatda - g‘arb qurol-yarog‘ini yetkazib berish xavfsizlikni ta’minlash sharti deb atalgan. Respondentlarning 65 foizi NATOga a’zolikni kafolat deb biladi.

G‘arb davlatlarining Ukrainaga ittifoqchi sifatida munosabati tubdan ijobiy tomonga o‘zgardi, buni yuqorida aytib o‘tilgan Myunxen xavfsizlik indeksi tasdiqlaydi. Xatarlar ro‘yxatida Rossiya yetakchilik qilmoqda, shu bilan birga, Germaniya ko‘rsatkichi (100 balldan 78 ball) deyarli Ukrainaga o‘xshash (81 ball). Boshqacha aytganda, nemislar Rossiyadan xuddi ukrainaliklar kabi xavotirda.

Aholi o‘rtasida so‘rovlar o‘tkazilgan barcha mamlakatlar ichida Germaniyada, 2021 yildagi oldingi so‘rovdan keyingi bir yil ichida Rossiyaga munosabat tubdan o‘zgardi – uning xavf sifatida qabul qilinishi 25 ballni tashkil etdi. Taqqoslash uchun: Buyuk Britaniyada - 22 ball, AQSHda - 12 ball.

Germaniyada «tajovuzkor tomonidan yadro qurolidan foydalanish» xavfini baholash Ukrainadan bir pog‘ona yuqori (mos ravishda 65 va 64). BRIKS mamlakatlarida esa holat boshqacha. Braziliya, Xitoy va Hindistonda Rossiya eng kam xavf sifatida qabul qilinadi, Janubiy Afrikada esa tegishli ko‘rsatkich - 57 ball.

Hisobot energiya va yadro texnologiyalariga bag‘ishlangan bo‘limlar bilan yakunlanadi. Energetika bozori bo‘yicha hujjat mualliflari Rossiyaning energiya tashuvchilardan qurol sifatida foydalanishi Yevropa va Rossiya o‘rtasidagi aloqalarning uzilishiga olib kelganini ta’kidlaydi. Prognoz: savdo oqimlari o‘zgaradi hamda ko‘proq geosiyosatga, kamroq bozor qonunlariga amal qilinadi. Shu bilan birga, yashil energiyaga o‘tish Xitoydan komponentlar yetkazib berishga qaramlikning ortishi bilan bog‘liq.

Pekinning ahamiyati uning yadroviy arsenalini oshirishi bilan ham ortib bormoqda. Hisobot mualliflarining prognoz qilishicha, Xitoy tez orada AQSH va Rossiya bilan bir qatorda uchinchi yadroviy superdavlatga aylanishi mumkin. Bu fonda ular yadroviy qurollarni nazorat qilish rejimiga Xitoyni kiritish kerak, deb hisoblaydi, ammo Pekin bu sohada unga nisbatan cheklovlarga qarshi.

arenda kvartira tashkent
Ctrl
Enter
Xato topdIngizmi
Iborani ajratib Ctrl+Enter tugmasini bosing
Yangiliklar » Dunyo