Фото: Getty Images
Мюнхен Хавфсизлик конференцияси ҳисоботида Россия ва Хитойга нисбатан оҳанг кескин ўзгарди. Россияда аҳоли орасида сўровни рад этиш ва унинг Украинада, шу жумладан, Москванинг ядровий таҳдидлари ҳақида ўтказиш ҳам янгилик бўлди.
Россиянинг Украинадаги уруши бир йил ичида дунёни қандай ўзгартирди? Кейин нима бўлади? Мюнхен хавфсизлик конференцияси очилишига бир неча кун қолганида ушбу соҳадаги етакчи Ғарб форуми ташкилотчилари 13 февраль, душанба куни янги ҳисоботини эълон қилди. Унинг сарлавҳасида анъанавий сўз ўйини мавжуд: Re:vision - бу ҳам «ревизионизм», бунда ҳужжат муаллифлари нафақат Россия, балки Хитойни ҳам айблайди, ҳам «қайта кўриб чиқиш», Ғарбнинг ўзига ва дунёга янгича қарашидир.
Украинадаги уруш ва унинг глобал оқибатлари, кутилганидек, Мюнхен конференциясининг янги раҳбари, канцлер Ангела Меркелнинг собиқ маслаҳатчиси ва Германиянинг БМТдаги собиқ элчиси Кристоф Хойсген раҳбарлигида тайёрланган ҳисобот кириш қисмининг асосий мавзусига айланди.
Эътибор тортадиган биринчи нарса - бу Россия ва Хитойга нисбатан қаттиқроқ оҳангдир. Ҳисоботда ҳар икки давлат 400 мартадан кўпроқ тилга олинган, бироқ Хитой кўпроқ эсланади. «Агар қарашларини Россия етакчисининг либерал дунё тартибидан норозилиги ва таъсир доирасига эга бўлиш истагини баҳам кўрадиган кучлироқ ревизионист – Хитой етакчиси Си Жинпинг қўллаб-қувватламаса, Путин уруши эҳтимоли камроқ бўлар эди», - дейди ҳужжат муаллифлари.
Уларнинг қайд этишича, Москва ва Пекин илгари Иккинчи жаҳон урушидан кейин шаклланган «халқаро тартиб элементларини» ўзгартиришга уринишда ҳамкорлик қилган, бироқ бу уринишлар ҳеч қачон Россиянинг ҳаракатлари каби «бу қадар фундаментал ва дадил» бўлмаган. Шу билан бирга, ҳисоботда айтилишича, «Хитой-Россия ревизионизми қаршиликка дуч келмоқда», Москва ва Пекин ўртасидаги ҳамкорлик «чексиз эмас».
Урушнинг биринчи йили якунлари қаторида Мюнхен хавфсизлик конференцияси ҳисоботини тузувчилар Африка, Осиё ва Лотин Америкасининг кўплаб мамлакатлари Россияни танқид қилишдан, уни иқтисодий ва дипломатик жиҳатдан яккалаб қўйишдан бош тортганини қайд этишади. Ғарб, биринчи навбатда, йирик ўйинчилар - Бразилия, Жанубий Африка ва Ҳиндистоннинг шундай ҳаракатларидан ҳафсаласи пир бўлган. Ҳужжат муаллифлари буни, жумладан, Ғарбнинг нотўғри ҳисоб-китоблари билан ҳам изоҳлади.
Афтидан, улар глобал жанубдаги мамлакатларда Ғарбдан норозилик Хитой ва Россиянинг келажакдаги дунё тартибига кўпроқ таъсирини хоҳлашини англатмайди, деб умид қилмоқда. Жанубий Африка, Бразилия ва Ҳиндистонда ўтказилган сўровларга респондентларнинг жавоблари улар «халқаро қоидаларни ишлаб чиқишда каттароқ роль ўйнашни» хоҳлашини кўрсатди.
Россия ва Хитойнинг дунё тартибини авторитар тизимлар фойдасига ўзгартиришга уринишларига жавоб сифатида ҳисобот Ғарбга учта компонентни таклиф қилади: муаммонинг чуқурлигини билиш, дунё ҳамжамиятини қўллаб-қувватлаш ва «либерал-демократик ядро»дан ташқаридаги давлатлар билан «кенгроқ коалиция тузиш».
Ҳисоботда 2022 йил ноябрь ойида ўтказилган ижтимоий сўровлар маълумотлари билан кичик бўлим Украинанинг ўзига бағишланган. Мюнхен конференцияси биринчи марта Украинани яқинда ишлаб чиқилган ва ҳозирда йиллик Мюнхен Хавфсизлик индексини (Munich Security Index) ҳисоблаш учун фуқаролари сўровда иштирок этаётган давлатлар рўйхатига киритди. Илгари Россия ҳам рўйхатда бўлган, бироқ ташкилотчилар ҳозир уруш ва «репрессиялар кучайганини» айтиб, у ерда сўров ўтказмасликка қарор қилишган.
Украинада ўтказилган сўровлар шуни кўрсатдики, Россия вақти-вақти билан Москва шама қилаётган ядро қуролидан фойдаланса ҳам, мамлакат ҳеч қандай шароитда таслим бўлмоқчи эмас. Украина шаҳарларига ракета зарбалари давом этса ҳам жанглар тўхтамайди, деб сўралганларнинг 95 фоизи Украинада ўтказилган тадқиқот давомида айтишди.
Россия томонидан жанг майдонида ёки Украина шаҳрига қарши тактик ядро қуроли қўлланган тақдирда эса жавоб берганларнинг улуши атиги 89 фоизгача камаяди, бу кўрсаткич Қора денгизда бомба портлатилган тақдирда эса 91 фоизни ташкил этади. Ҳисоботнинг бир қисмида Европада совуқ уруш тугаганидан бери биринчи марта ядро қуролидан фойдаланиш «ишончли сценарий» эканлиги айтилган.
Ўт очишни тўхтатиш масаласида ҳам бироз чигал вазият пайдо бўлди. Сўровда қатнашган украиналикларнинг катта қисми – 93 фоизи бунинг учун Россия қўшинларининг, жумладан, Қримдан тўлиқ олиб чиқилишини мақбул шарт деб ҳисоблайди. Фақат ҳар ўнинчи респондент Қримни шундай келишувдан чиқариш вариантига рози, 80 фоиз эса бунга қўшилмайди. Россия қўшинларининг 2022 йил 24 февралдаги «демаркация чизиғи»га олиб чиқилиши (маърузадан олинган атама) 7 фоиз томонидан қўллаб-қувватланган бўлса, 85 фоиз бунга қарши позицияда. Шунингдек, ҳаммасини ҳозирги шартда қолдирган ҳолда ўт очишни тўхтатиш варианти фақат бир фоиз томонидан қўллаб-қувватланди, 97 фоиз - бунга қарши.
Украинадаги урушдан кейинги вазият бўйича умидлар Ғарб билан боғлиқ. Сўралганларнинг 83 фоизи Путин Россияда ҳокимият тепасида экан, ҳеч қачон хавфсиз бўла олмаслигига ишонади. 75 фоиз ғарб кафолатларисиз хавфсизлик кутилмайди, деб ҳисоблайди. Тахминан бир хил рақамда - 71 фоиз ҳолатда - ғарб қурол-яроғини етказиб бериш хавфсизликни таъминлаш шарти деб аталган. Респондентларнинг 65 фоизи НАТОга аъзоликни кафолат деб билади.
Ғарб давлатларининг Украинага иттифоқчи сифатида муносабати тубдан ижобий томонга ўзгарди, буни юқорида айтиб ўтилган Мюнхен хавфсизлик индекси тасдиқлайди. Хатарлар рўйхатида Россия етакчилик қилмоқда, шу билан бирга, Германия кўрсаткичи (100 баллдан 78 балл) деярли Украинага ўхшаш (81 балл). Бошқача айтганда, немислар Россиядан худди украиналиклар каби хавотирда.
Аҳоли ўртасида сўровлар ўтказилган барча мамлакатлар ичида Германияда, 2021 йилдаги олдинги сўровдан кейинги бир йил ичида Россияга муносабат тубдан ўзгарди – унинг хавф сифатида қабул қилиниши 25 баллни ташкил этди. Таққослаш учун: Буюк Британияда - 22 балл, АҚШда - 12 балл.
Германияда «тажовузкор томонидан ядро қуролидан фойдаланиш» хавфини баҳолаш Украинадан бир поғона юқори (мос равишда 65 ва 64). БРИКС мамлакатларида эса ҳолат бошқача. Бразилия, Хитой ва Ҳиндистонда Россия энг кам хавф сифатида қабул қилинади, Жанубий Африкада эса тегишли кўрсаткич - 57 балл.
Ҳисобот энергия ва ядро технологияларига бағишланган бўлимлар билан якунланади. Энергетика бозори бўйича ҳужжат муаллифлари Россиянинг энергия ташувчилардан қурол сифатида фойдаланиши Европа ва Россия ўртасидаги алоқаларнинг узилишига олиб келганини таъкидлайди. Прогноз: савдо оқимлари ўзгаради ҳамда кўпроқ геосиёсатга, камроқ бозор қонунларига амал қилинади. Шу билан бирга, яшил энергияга ўтиш Хитойдан компонентлар етказиб беришга қарамликнинг ортиши билан боғлиқ.
Пекиннинг аҳамияти унинг ядровий арсеналини ошириши билан ҳам ортиб бормоқда. Ҳисобот муаллифларининг прогноз қилишича, Хитой тез орада АҚШ ва Россия билан бир қаторда учинчи ядровий супердавлатга айланиши мумкин. Бу фонда улар ядровий қуролларни назорат қилиш режимига Хитойни киритиш керак, деб ҳисоблайди, аммо Пекин бу соҳада унга нисбатан чекловларга қарши.
Ctrl
Enter
Хато топдИнгизми
Иборани ажратиб Ctrl+Enter тугмасини босингМавзуга оид янгиликлар
