Хусусий қарз, яъни банк тизимидан ташқаридаги молиялаштириш шакли, 2008–2009 йиллардаги молиявий инқироздан сўнг глобал миқёсда тез суръатлар билан ривожланиб, кичик ва ўрта корхоналар (КЎК) учун муҳим манбага айланган. Бу молиялаштириш тури банклар учун хавф даражаси юқори бўлган ёки оммавий қарз бозорларига кириш имкониятига эга бўлмаган корхоналарга қарз бериш имкониятини яратмоқда.
Дунё миқёсида бу секторнинг ҳажми 2025 йилга келиб 1,2 триллион долларга етиши прогноз қилинмоқда ва 2029 йилга бориб 5 триллион долларга етиши кутилмоқда. Ўзбекистонда молиявий тизим кўпроқ банк секторига асосланган бўлиб, 2024 йил охирига келиб барча активларнинг 94,9 фоизи банкларга тегишли бўлади. Давлат банклари эса бу улушнинг 65,4 фоизини ташкил этмоқда.
Жаҳон банкининг маълумотларига кўра, Ўзбекистонда хусусий секторнинг ички кредитлаш ялпи ички маҳсулотга (ЯИМ) нисбати 2024 йилда 33,2 фоизни ташкил этмоқда, бу эса минтақадаги кўплаб қўшни давлатлардан юқори. Лекин, давлат корхоналари ва стратегик лойиҳаларга устувор эътибор қаратилиши хусусий бизнес учун молиялаштириш имкониятларини чекламоқда.
Шу сабабли, хусусий қарз бозори Ўзбекистонда амалга ошириш учун муҳим молиявий манбага айланиши мумкин. Бу жараёнда кредиторларнинг ҳуқуқларини кафолатлаш, қонунчиликни такомиллаштириш ва янги механизмлар ишлаб чиқиш муҳим аҳамият касб этади.
Халқаро молиявий институтлар, жумладан, Европа тикланиш ва тараққиёт банки (EBRD), Халқаро молия корпорацияси (IFC) ва Осиё тараққиёт банки (ADB), хусусий қарз бозорини ривожлантиришда ва капитал тақдим этишдан ташқари, рискларни бошқариш ва стандартларни жорий қилишда муҳим рол ўйнамоқда.
Ўзбекистондаги микро, кичик ва ўрта корхоналар (МКЎК) ўзига хос молиявий эҳтиёжларга эга бўлиб, бу бозорнинг ривожи уларга муҳим молиявий манба яратади. 2024 йилда МКЎК мамлакат ЯИМининг 50 фоизидан ортиғини ташкил этмоқда ва умумий иш билан бандликда 74,5 фоиз улушга эга.
Шунингдек, давлат-хусусий шериклик (ДХШ) лойиҳалари хусусий қарзга бўлган талабни оширишга ҳисса қўшиши мумкин. 2024 йил охирига келиб, Ўзбекистондаги ДХШ портфели 31,1 миллиард долларга етишди. Транспорт, энергетика, коммунал хизматлар, таълим ва соғлиқни сақлаш соҳаларидаги лойиҳалар хусусий қарз воситаларини жалб қилиш учун катта имкониятлар тақдим этмоқда.
Хулоса қилиб айтганда, хусусий қарз бозори Ўзбекистон молиявий тизимини диверсификация қилиш ва реал секторни молиялаштиришда муҳим рол ўйнаши мумкин. Бу жараёнда халқаро молиявий институтлар, қонунчиликнинг такомиллашуви ва корпоратив бошқарув стандартларининг оширилиши муваффақиятга эришиш учун муҳим омиллар бўлиб, иқтисодиётни янада ривожлантиришга хизмат қилади.
“Zamin”ни Telegram'да ўқинг!
Меҳмон гуруҳидаги фойдаланувчилар ушбу мақолага изоҳ қолдира олмайди.
