Xususiy qarz, ya’ni bank tizimidan tashqaridagi moliyalashtirish shakli, 2008–2009 yillardagi moliyaviy inqirozdan so‘ng global miqyosda tez sur’atlar bilan rivojlanib, kichik va o‘rta korxonalar (KO‘K) uchun muhim manbaga aylangan. Bu moliyalashtirish turi banklar uchun xavf darajasi yuqori bo‘lgan yoki ommaviy qarz bozorlariga kirish imkoniyatiga ega bo‘lmagan korxonalarga qarz berish imkoniyatini yaratmoqda.
Dunyo miqyosida bu sektorning hajmi 2025 yilga kelib 1,2 trillion dollarga yetishi prognoz qilinmoqda va 2029 yilga borib 5 trillion dollarga yetishi kutilmoqda. O‘zbekistonda moliyaviy tizim ko‘proq bank sektoriga asoslangan bo‘lib, 2024 yil oxiriga kelib barcha aktivlarning 94,9 foizi banklarga tegishli bo‘ladi. Davlat banklari esa bu ulushning 65,4 foizini tashkil etmoqda.
Jahon bankining ma’lumotlariga ko‘ra, O‘zbekistonda xususiy sektorning ichki kreditlash yalpi ichki mahsulotga (YAIM) nisbati 2024 yilda 33,2 foizni tashkil etmoqda, bu esa mintaqadagi ko‘plab qo‘shni davlatlardan yuqori. Lekin, davlat korxonalari va strategik loyihalarga ustuvor e’tibor qaratilishi xususiy biznes uchun moliyalashtirish imkoniyatlarini cheklamoqda.
Shu sababli, xususiy qarz bozori O‘zbekistonda amalga oshirish uchun muhim moliyaviy manbaga aylanishi mumkin. Bu jarayonda kreditorlarning huquqlarini kafolatlash, qonunchilikni takomillashtirish va yangi mexanizmlar ishlab chiqish muhim ahamiyat kasb etadi.
Xalqaro moliyaviy institutlar, jumladan, Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki (EBRD), Xalqaro moliya korporatsiyasi (IFC) va Osiyo taraqqiyot banki (ADB), xususiy qarz bozorini rivojlantirishda va kapital taqdim etishdan tashqari, risklarni boshqarish va standartlarni joriy qilishda muhim rol o‘ynamoqda.
O‘zbekistondagi mikro, kichik va o‘rta korxonalar (MKO‘K) o‘ziga xos moliyaviy ehtiyojlarga ega bo‘lib, bu bozorning rivoji ularga muhim moliyaviy manba yaratadi. 2024-yilda MKO‘K mamlakat YAIMining 50 foizidan ortig‘ini tashkil etmoqda va umumiy ish bilan bandlikda 74,5 foiz ulushga ega.
Shuningdek, davlat-xususiy sheriklik (DXSH) loyihalari xususiy qarzga bo‘lgan talabni oshirishga hissa qo‘shishi mumkin. 2024 yil oxiriga kelib, O‘zbekistondagi DXSH portfeli 31,1 milliard dollarga yetishdi. Transport, energetika, kommunal xizmatlar, ta’lim va sog‘liqni saqlash sohalaridagi loyihalar xususiy qarz vositalarini jalb qilish uchun katta imkoniyatlar taqdim etmoqda.
Xulosa qilib aytganda, xususiy qarz bozori O‘zbekiston moliyaviy tizimini diversifikatsiya qilish va real sektorni moliyalashtirishda muhim rol o‘ynashi mumkin. Bu jarayonda xalqaro moliyaviy institutlar, qonunchilikning takomillashuvi va korporativ boshqaruv standartlarining oshirilishi muvaffaqiyatga erishish uchun muhim omillar bo‘lib, iqtisodiyotni yanada rivojlantirishga xizmat qiladi.
“Zamin”ni Telegramʻda oʻqing!
Mehmon guruhidagi foydalanuvchilar ushbu nashrga izoh qoldira olmaydi.
