Туркиянинг Шанлиурфа шаҳрида жойлашган Гўбеклитепа ва Караҳантепа археологик ҳудудлари ЮНEСКОнинг Жаҳон мероси рўйхатига кирган бўлиб, улар инсоният цивилизациясининг илк манзилгоҳлари сифатида эътироф этилади. Тахминларга кўра, бу майдонлар 12 минг йиллик тарихга эга ва неолит даврининг энг қадимий жамиятлари ҳақида қимматли маълумот бериши билан ажралиб туради.
Олимлар ҳар сафар қазишмалар олиб борганда, инсоният ўтмишини янада чуқурроқ англаш имконини берувчи топилмаларни қўлга киритмоқда. Бу сафар эса ҳақиқатан ҳам ноёб кашфиёт амалга ошди: дунёдаги энг қадимий уч ўлчовли мифологик ҳайкалчалар топилди. Археологлар қизил стерил тупроқ билан махсус тарзда муҳрланган ва рамзий маъно касб этувчи топилмаларни очишди. Экспертлар бу кашфиётни «неолит даври учун аср кашфиёти» сифатида таърифлашмоқда.
Қазишмаларда турли тош идишлар, ликопчалар, майда ҳайвон фигуралари, тош таёқчалар ва маржонлар аниқланган. Уларнинг барчаси қизил тупроқ билан тўлдирилиб, муҳрланган ҳолда топилган. Шунингдек, уюм атрофига бўри, қоплон, калхат ва тулки каби ҳайвон суяклари жойлаштирилган. Идишларнинг сиртида нозик геометрик нақшлар, ҳайвон тасвирлари ҳамда стилизацияланган инсон фигуралари акс этган.
Археологларни энг кўпроқ ҳайратга солган жиҳат — кичик тош қопқоқ билан ёпилган идишдан чиққан ҳайкалчалар бўлди. Унинг ичида учта ҳайвон — тулки, калхат ва ёввойи чўчқа ҳайкалчаси бор эди. Айтишларича, калхат ҳайкалчаси идиш муҳрлангандан кейин узукдан чиқиб кетган бўлиши мумкин. Неолит иконографиясида бу турлар одатда йирик тасвирлар ёки меъморий элементларда учрайди. Бироқ бундай майда уч ўлчовли ҳайкалчалар инситу ҳолатида илк бор топилди.
Илгари Шанлиурфа ҳудудида кўпинча икки ўлчовли тасвирлар очилган бўлса, бу гал топилган ҳайкалчалар аниқ тартибда жойлаштирилгани билан фарқ қилади. Кичкина идиш ичидаги композиция, унинг каттароқ идишга эҳтиёткорлик билан жойлашиши — барчаси уч ўлчамли ҳикоя сифатида кўрилмоқда. Шубҳасиз, бу кашфиёт неолит даврини англашда энг муҳим қадамлардан бири сифатида таърифланмоқда.
Караҳантепадаги қазишмалар “Келажакка мерос” лойиҳаси доирасида олиб борилмоқда. Гўбеклитепа эса сўнгги йилларда жаҳон диққат марказида бўлиб келмоқда — 2024 йилда уни 709 мингдан ортиқ сайёҳ зиёрат қилган. Зиёратчиларнинг кўпчилиги бу билан чекланмай, Караҳантепага ҳам ташриф буюришади.
Анқарадаги Президент қароргоҳида очилган “Археологиянинг олтин асри” кўргазмаси ҳам бу кашфиётларнинг аҳамиятини янада намоён этмоқда. У ерда Караҳантепадан топилган артефактлар билан бирга турли тарихий асарлар ҳам намойиш қилинмоқда. Бу кўргазма мамлакатнинг археологик меросга бўлган садоқатини ҳам кўрсатиб берди.
«Замин»ни Telegram’да ўқинг!
