Ўзбекистон адолатли иқтисодиёт қура оладими? – АҚШ журналининг таҳлили

Ўтган ой Қозоғистонда бўлиб ўтган намойишлар ва зўравонликлар Марказий Осиёнинг етакчи иқтисодиётининг заифлигини фош қилди ва Ўзбекистон минтақанинг ҳозирги лидери сифатида тан олинди. Бу тартибсизликлар Россия ва Хитой таъсир ўтказиш учун рақобатлашаётган, Ғарб эса минтақанинг хомашё саноатига миллиардлаб доллар сармоя киритган Марказий Осиёнинг геосиёсий аҳамиятини кўрсатди. Аммо Қозоғистондаги воқеалар шуни ҳам кўрсатдики, фақат кучли ижтимоий тизим ва унинг халқи билан очиқ мулоқотга эга бўлган адолатли ва шаффоф иқтисодиётни барпо этишгина Марказий Осиёдаги энг йирик давлат ҳисобланган қўшни Ўзбекистон каби бозор ўзгаришларини бошдан кечираётган мамлакатларда барқарорликни таъминлаши мумкин.

Ўзбекистон 2016 йилда Президент Шавкат Мирзиёев ҳокимиятга келганидан сўнг иқтисодий ва ижтимоий ислоҳотларнинг улкан дастурини амалга оширишга киришди. Молиявий ва таркибий ислоҳотлар билан бир қаторда, унинг ҳукумати ҳукуматнинг масъулияти ва шаффофлигини ошириш, минтақавий ҳамкорликни мустаҳкамлаш ва дунё учун очиқликни ошириш сиёсатини олиб бормоқда. Агар ўйланган ниятлар амалга ошса, Тошкент нафақат Марказий Осиёнинг иқтисодий фаровонлигига, балки қўшни Афғонистонда “Толибон” ҳокимиятни қўлга киритганидан кейин минтақа барқарорлигига ҳам ҳисса қўшиши мумкин.

Халқаро валюта жамғармасининг (ХВЖ) Ўзбекистондаги миссияси ва Осиё тараққиёт банки (ОТБ) томонидан билдирилган тахминлар бўйича, Ўзбекистон ялпи ички маҳсулоти 2022 ва 2023-йилларда Марказий Осиёда энг юқори ўсиш суръатлари бўлиб, мос равишда 5,6 ва 5,8 фоизга етиши кутилмоқда.

Инфляция даражаси 10 фоизга ошган бўлса-да, 2022 йилда у 9 фоизга тушиши прогноз қилинмоқда, чунки озиқ-овқат ишлаб чиқаришнинг кўпайиши озиқ-овқат нархларининг ўсишини секинлаштиришга ёрдам беради, энергия нархи эса глобал нархларнинг кескин ўсиши шароитида турғунлигича қолмоқда. Ўзбекистон ички эҳтиёжини қондириш учун Россия ва Хитойга табиий газ экспортини ҳам тўхтатди.

Фуқаролик жамияти билан тўғридан-тўғри ҳамкорликни йўлга қўйиш ва фуқароларга ўз ҳукуматларини жавобгарликка тортиш воситаларини бериш Марказий Осиёдаги энг ижобий ўзгаришлардан бири бўлди.

Бироқ Transparency International маълумотларига кўра, Ўзбекистондаги шаффофлик ва коррупцияга оид халқаро хавотирлар ҳамон сақланиб, Мирзиёевнинг бозорни либераллаштириш жараёнига жиддий муаммо бўлиб қолмоқда.

Ўзбекистон Президенти ишсизлик, қашшоқлик, коррупция, уй-жой етишмаслиги, таълим ва соғлиқни сақлаш соҳасидаги камчиликлар каби муаммоларни очиқ эътироф этиб, уларга қарши курашмоқда.

Мирзиёев 2021 йил август ойида берган интервьюсида 2020 йилда 1723 нафар мансабдор шахс коррупцияда айблангани, улар етказган зарар 500 миллиард ўзбек сўми (46 миллион доллар) миқдорида баҳоланганини таъкидлаган эди. 2021 йилнинг биринчи ярмида очилган жиноят ишлари сони 1696 тага етди.

Ҳукумат 2026 йилгача қашшоқликни сезиларли даражада камайтиришни ва 2030 йилга келиб ўрта даромаднинг юқори даражасига эришишни мақсад қилган. Ишбилармонлик учун қулайроқ муҳит ва корпоратив ва даромад солиғини сезиларли даражада камайтирган солиқ ислоҳотлари туфайли Ўзбекистон қўшимча иш ўринлари яратиш учун қулайроқ шароитга эга.

Heritage Foundation ташкилотининг Иқтисодий эркинлик индекси Ўзбекистонга солиқ муҳити бўйича юқори, жисмоний шахслардан олинадиган даромад солиғи ставкаси 22 фоиз ва корпоратив солиқнинг энг юқори ставкаси 7,5 фоиз баҳо берди.

Ушбу сиёсатнинг асоси таълим ва мартаба ривожланишига, айниқса технология ва инновацияларга эътибор қаратиш орқали ёшларнинг имкониятларини кенгайтиришдир. Мамлакат аҳолиси бор-йўғи ўттиз йил ичида 75 фоизга ўсди — 1990 йилда 20 миллион киши бўлган Ўзбекистон аҳолиси бугунги кунда деярли 35 миллионга етди. Ўртача ёши йигирма саккизга яқин бўлса, ўттиз ёшгача бўлган болалар ва ёшлар аҳолининг 60 фоизини ташкил қилади. Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Болалар жамғармаси тадқиқотига кўра, ўн беш-йигирма йилдан кейин улар Ўзбекистон тарихида ҳозиргача бўлган энг йирик ишчи кучига айланади. Улар тарихан кекса ёшлилар ҳукмронлик қилган, ҳозиргача коммунизм ва Совет ҳокимияти меросини енгиб ўтаётган жамиятга маданий ва сиёсий ўзгаришлар олиб келадиган авлод бўлиши мумкин.

Ўзбекистон ижтимоий ва иқтисодий ислоҳотларни илгари сурар экан, мураккаб геосиёсий муаммоларга дуч келаётган минтақада етакчи ўринни эгаллаб бормоқда. Қўшма Штатлар ва Европа Иттифоқи ўз иштирокини кенгайтириш имкониятига эга. Иқтисодий ҳамкорлик ва маданий-маърифий алоқалар Ғарбнинг Россия, Хитой ва Эрон таъсирига қарши курашда иштирокини кенгайтириш учун муҳим канал бўлади. Вашингтон ҳам Марказий Осиёдаги алоқаларни кучайтириб, Американинг Евросиё лойиҳаларида қатнашиши учун Тошкентни муҳим стратегик шерик қилиши кутилмоқда.

Манба: Azon.uz “Замин” янгиликларини “Telegram”да кузатиб боринг