Neft – global savdo zanjirining asosiy harakatlantiruvchi kuchi, uning “yuragi” va “dvigateli” sifatida qaraladi. Uning qiymatida yoki ta’minotida yuzaga kelgan har qanday o‘zgarish nafaqat energetika bozorida, balki butun dunyo bo‘ylab mahsulot narxlarida, yetkazib berish muddatlarida va ishlab chiqarish hajmida keskin ta’sir ko‘rsatadi.
Neftning iqtisodiyotdagi roli
Neft – faqatgina yoqilg‘i emas. U siyosiy ta’sir vositasi, geosiyosiy mavqe belgilash omili, iqtisodiy barqarorlik poydevori va strategik zaxira sifatida alohida ahamiyatga ega. Energiya xavfsizligi, sanoat rivoji, transport tizimi, hatto kundalik turmushimizdagi ko‘plab qulayliklar bevosita neftga bog‘liq.
Statistik ma’lumotlarga ko‘ra, dunyodagi umumiy energiya iste’molining taxminan uchdan bir qismi neft hissasiga to‘g‘ri keladi. AQSH, Xitoy va Hindiston kabi iqtisodiy gigantlar, shuningdek, qayta tiklanuvchi energiyaga milliardlab sarmoya yo‘naltirayotgan Yevropa mamlakatlari ham hozircha neftdan to‘liq voz kecha olmayapti.
Neft – hayotning ko‘p sohalarida
Ko‘pchilik neftni benzin yoki dizel bilan chambarchas bog‘laydi. Ammo amalda bu qimmatli tabiiy resurs hayotimizda ancha keng qo‘llanadi. Undan quyidagilar tayyorlanadi:
- plastmassa buyumlar (qadoqlar, idishlar, maishiy anjomlar);
- sintetik kauchuk (shinalar, sport anjomlari);
- kiyim-kechak sanoatidagi matolar (poliester, neylon);
- tozalik va gigiyena vositalari (sovun, shampun, yuvish moddalari);
- go‘zallik industriyasi mahsulotlari (kremlar, parfyumeriya);
- oziq-ovqat qo‘shimchalari (benzoatlar, sun’iy ta’m va hid beruvchilar).
Ya’ni, kundalik hayotimizda qo‘lga oladigan ko‘plab buyumlarimiz aslida neftdan tayyorlangan. Shuning uchun ham neft bozoridagi har qanday o‘zgarishlar – narx oshishi, ta’minot uzilishi yoki xalqaro sanksiyalar – jahon iqtisodiyotining turli jabhalariga ta’sir qiladi.
Neft – imkoniyat va xavf manbai
Neft davlatlarga katta daromad, sanoat salohiyati va eksport imkoniyatlari beradi. Biroq iqtisodiyotni diversifikatsiya qilmagan, ya’ni faqat neftga suyangan mamlakatlar siyosiy beqarorlik, tashqi bosim yoki iqtisodiy tanazzulga tez yo‘liqishi mumkin.
Iroq, Liviya, Suriya yoki Venesuyela misolida ko‘ramizki, ulkan neft zaxiralariga ega bo‘lish – farovonlikka kafolat emas. Tabiiy boylikni samarali boshqarish va iqtisodiy yo‘nalishlarni kengaytirish muhim ahamiyatga ega.
Energiya manbalarini diversifikatsiya qilish
Hozirgi dunyoda quyosh, shamol, vodorod va atom energiyasi kabi alternativ manbalarga o‘tish nafaqat ekologik, balki iqtisodiy barqarorlik uchun ham zarur. Chunki energetikadagi bir yo‘nalishga bog‘liqlik har qanday global o‘zgarish yoki siyosiy xavf oldida mamlakatni zaif qiladi.
Shuning uchun ham, neft hozirgi kunda global iqtisodiy tizimning asosiy qoni hisoblansa-da, uning o‘rnini bosadigan va xavflarni kamaytiradigan manbalarni izlash – kelajakdagi muvaffaqiyat va barqarorlik garovidir.