Sohibqiron Amir Temurning shiori, qo‘shini va bog‘lari

Sarkarda Amir Temur nafaqat O‘rta Osiyo tarixida, balki Kavkaz, Volgabo‘yi va Rossiya taqdirida ham katta rol o‘ynagan.

Amir Temur siymosi ko‘plab mualliflarning adabiy asarlarida, jumladan, Edgar Allan Po, Mixail Lebedev, Sergey Borodinning adabiy asarlarida, 1724 yilda Londonda premerasi bo‘lgan Gendelning "Temurlan" operasida, shuningdek, badiiy va hujjatli filmlarda o‘z aksini topgan.

Uning ilm-fan va madaniyat homiysi, rafiqasi Saroy Mulkxonimga (Bibixonimga) bo‘lgan katta muhabbati haqidagi afsonani hamma biladi: u hukmdor bilan harbiy yurishlaridan so‘ng uchrashishga va hatto uzoq vaqt yo‘qligida uning nomidan hukmronlik qilishga ruxsat berilgan yagona inson bo‘lgan.

Ammo Amir Temur qo‘shini qanday tashkil etilgani, u o‘z hayotida qanday tamoyillarga amal qilgani, Temur yaratgan bog‘lar bugungi kungacha saqlanib qolganmi yoki yo‘qligini biladiganlar kam.

Amir Temurning gerbi, shiori, boshqaruv tamoyillari
Mavoraunnahr hukmdori ko‘plab unvonlarga ega bo‘lib, unga turli taxalluslar va epitetlar berilgan. Ulardan eng keng tarqalganlari Sohibqiron ("baxtli yulduz turkumi ostida tavallud topgan") va Temurlan oyog‘idan og‘ir yarador bo‘lganidan so‘ng - Temur lang (cho‘loq) ma’nosida.

Gerbdagi uchta doira dunyoning uch qismini anglatardi, ularning hukmdori o‘sha paytda Tamerlan hisoblangan. Bu gerb tangalarda ham tasvirlangan.

Sohibqiron saltanatining shiori forscha ibora bo‘lib, ko‘pchilik sharqshunoslar uni “Adolat – kuch” yoki “Kuch – adolatda” deb tarjima qilishadi. Bu hikmat Amir Temurning muhri va uzugini bezatgan.

Amir Temurning hukmronligi uchta asosiy tamoyilga asoslangan edi: sulolaviy, diniy va harbiy.
Sulola tamoyili - Amir Temurning avlodlari va eng yaqin qarindoshlari hayotining daxlsizligini nazarda tutgan.
Diniy tamoyil - dinga va uning vakillariga ochiq hurmatga asoslangan edi (bu holda islom).
Harbiy tamoyil — mo‘g‘ul tartibiga asoslangan edi. Amir Temur umrining katta qismini harbiy yurishlarga bag‘ishlagan.

Amir Temur armiyasi
Uning qo‘shinlarining asosiy harbiy kuchi asosan mo‘g‘ullarga o‘xshash bo‘lgan chag‘atoylardan iborat edi. Ispaniyalik diplomat va sayyoh Ruy Gansales de Klavixo o‘z kundaliklarida Amir Temurning chag‘atoy lashkarboshilaridan birining tashqi ko‘rinishini shunday tasvirlaydi: “U ko‘k sutimidan (Xitoy ipak matosidan) tikilgan ko‘ylak kiygan va boshida zarhal kashtalar bo‘lgan. egnida marvarid va qimmatbaho toshlar bilan bezatilgan baland qalpoqli qalpoqcha bor edi. Qalpoqning tepasida oltin uchli element bor edi, undan ikkita o‘ralgan qizil sochlar uch to‘rga o‘ralgan, orqadan tushib, yelkalarigacha cho‘zilgan. Shu tarzda to‘qilgan bu Temurbek jangchilarining nishonidir”.

Ko‘ngillilar faqat otliqlardan iborat bo‘lib, o‘nlik sanoq tizimi bo‘yicha qurilgan, ya’ni tuman (o‘n minglik), minglik, yuzlik va o‘nliklarga bo‘lingan. Bo‘limlardagi asosiy bo‘linmalar tumanlar, mingliklar, yuzboshilar, o‘nliklar amirlari edi. Asosan qal’alarni qamal qilishda qatnashgan piyoda - o‘troq qo‘shinlar ham bor edi.

Amir Temur bog‘lari
Amir Temur Samarqandni o‘z davlatining poytaxti etib tanladi. Iqtisodiy va siyosiy farovonlikdan tashqari, o‘rta asr Samarqandi tom ma’noda gullab-yashnagan. Sohibqiron mamlakatni ko‘kalamzorlashtirishga alohida e’tibor berdi.

Uning davrida o‘zi tug‘ilib o‘sgan shahri Kesh - Shahrisabz, ya’ni "yashil shahar" deb atala boshlandi.
Amir Temur Samarqandning o‘zida va uning chekkasida katta-katta bog‘lar, bog‘lar barpo etgan. Bu an’anani Temurning nabirasi Mirzo Ulug‘bek davom ettirdi.

Temuriylardan jami 14 ta bog‘ qolgan bo‘lib, ulardan 9 ta yoki 10 tasiga Amir Temur asos solgan. Bog‘larning o‘zi bugungi kungacha saqlanib qolmagan bo‘lsada, ular joylashgan joy nomlari saqlanib qolgan.

Bog‘i Baland (Baland bog‘) Cho‘pon ota tepaligi yaqinida joylashgan edi.

Bog‘i Dilkusho (Ruhni rom etuvchi bog‘) ayrim ma’lumotlarga ko‘ra, Samarqanddan 5 km janubi-sharqda, Panjakentga olib boruvchi yo‘lning o‘ng tomonida, Hinduvon qishlog‘i yaqinida joylashgan. Bog‘ Amir Temurning xotinlaridan biri Tukelxonim sharafiga qurilgan. Hozir bog‘ o‘rnida Dilkusho qishlog‘i joylashgan.

Bog‘i Maydon (Maydon bog‘i) Chupan ota tepaligining etagida, deyarli Oliy bog‘ning yonida joylashgan edi. Qizig‘i shundaki, bu bog‘ joylashgan hudud hali ham "Bog‘i maydon" deb ataladi.

Bog‘i Chinor (Chinor bog‘i) Samarqandning sharqiy qismida, Konigil mavzesining janubi-sharqida Amir Temur tomonidan bunyod etilishiga buyruq berilgan.

Bog‘i Shamol (Shamol bog‘i) 1404 yilda Samarqandning g‘arbiy qismida qurilgan. Uni Amir Temurning nevarasi, Mironshohning qizi sovg‘a sifatida olgan. Bog‘ joylashgan joy hozirgacha "Bog‘ishamol" deb ataladi.

Davlatobod bog‘i (gullagan saltanat bog‘i yoki yaxshi tashkil etilgan davlat bog‘i) Amir Temur Hindistondan qaytib kelganidan keyin tashkil etilgan. Bog‘ Samarqandning janubida Darg‘om kanali yonida joylashgan edi.

E’tiborlisi, poytaxt aholisi ham Amir Temur bog‘lari va ba’zi bog‘larini ziyorat qilish huquqiga ega edi. Hukmdor yo‘qligida shaharning boylari ham, kambag‘allari ham Samarqand bog‘larida sayr qilishgan.

Asrlar o‘tsa hamki, Amir Temurning xotirasi tirik. Uning sharafiga ko‘chalar nomlanadi, u haqida filmlar suratga olinadi, u haqida kitoblar yozilmoqda. Masalan, yaqinda Moskvada rossiyalik yozuvchining Amir Temur haqidagi yangi asari taqdimoti bo‘lib o‘tdi.

Toshkent shahri aholisi va mehmonlari Temuriylar davlat muzeyiga tashrif buyurib, qudratli sulola hukmronlik qilgan davrga sho‘ng‘ishlari mumkin. “Zamin” yangiliklarini “Instagram”da kuzatib boring