"To‘ylarda isrof va bosim: O‘zbekistonda qanday o‘zgarishlar kutilyapti?"

O‘zbekistondagi an’anaviy to‘y marosimlari ko‘pchilik uchun hayotdagi eng katta bayram sanaladi. Biroq bu bayram nafaqat xursandchilik, balki ko‘plab oilalar uchun og‘ir moliyaviy yuk, turli an’anaviy va ijtimoiy bosimlarning manbasi bo‘lib qolmoqda. Yaqinda “Yuksalish” umummilliy harakati tomonidan o‘tkazilgan ijtimoiy so‘rov natijalari shuni ko‘rsatdiki, to‘ylardagi isrofgarchilik va sun’iy “prestij” ortidan quvish tendensiyalari hanuz jamiyatda ustuvorlik qilmoqda.

1247 nafar ishtirokchi o‘z fikrini bildirgan ushbu so‘rovnoma mamlakatning barcha hududlarini qamrab olgan. Eng qizig‘i, respondentlarning aksariyati turmush qurganlar bo‘lib, ularning 71 foizi an’analar va xarajatlarni o‘z ko‘zi bilan ko‘rgan, o‘z qo‘li bilan amalga oshirgan odamlardir. Ochiq-oydin bir holat – so‘rovda qatnashganlarning deyarli hammasi yo to‘y o‘tkazgan, yoki to‘y rejalashtirayotgan oilalardir.

Daromad va xarajatlar o‘rtasidagi muvozanat yo‘qolishi

So‘rov natijalariga ko‘ra, aholining katta qismi to‘y xarajatlari uchun o‘rtacha yillik daromadidan ancha yuqori miqdorda mablag‘ sarflaydi. Masalan, oilalarning 81 foizi oylik daromadini 5–12 mln so‘m deb ko‘rsatgan bo‘lsa, to‘y uchun 50 mln so‘mdan ko‘p xarajat qilish respondentlarning 69 foizida kuzatilgan. Boshqacha aytganda, to‘y uchun sarflanayotgan pullar ko‘pincha butun yillik daromaddan ham ko‘p ekan.

Qarzga botish va “prestij” uchun xarajat

Eng yomon tomoni, to‘y xarajatlarining asosiy qismi shaxsiy jamg‘arma emas, balki qarz, yaqinlarning yordami yoki boshqa tashqi manbalar orqali qoplanadi. Respondentlarning 25 foizi qarz olishga majbur bo‘lgan, 55 foizi esa yaqinlar yordamida xarajatlarni qoplaganini aytgan. Demak, katta tantanalar va isrofgarchilik ko‘p hollarda oilaning moliyaviy barqarorligini jiddiy xavf ostiga qo‘yadi.

Jamiyat bosimi va an’analar ta’siri

To‘ydagi isrofning eng asosiy sababi shaxsiy xohishdan ko‘ra jamiyat va atrofdagilarning bosimi ekanligi so‘rovda yana bir bor isbotini topgan. 46 foiz respondent to‘yni “jamiyat bosimi” tufayli katta miqyosida o‘tkazganini aytgan. Boshqacha aytganda, ko‘pchilik “el nima deydi”, “quda-andalar kutyapti”, “ota-ona umidi” singari tashqi faktorlar sababli ko‘p mablag‘ sarflayotganini yashirmagan.

Kamtarona to‘y istagi va hayotdagi reallik

Shu bilan birga, so‘rovda qatnashganlarning 40 foizi “kamtarona” yoki “yaqinlar davrasida” to‘y qilishni afzal ko‘rganini aytgan. Faqat 7 foiz odam hashamatli va dabdabali to‘ylarni maqbul deb hisoblagan. Isrofni asossiz deb biluvchilar soni ko‘paygani moliyaviy savodxonlik va to‘yga real qarash ortganini ko‘rsatadi. Birovlarning “to‘ydagi pulni ta’lim, uy-joy, sayohat yoki biznesga sarflagan bo‘lardim”, degan javoblari ham shundan dalolat.

Jamiyatdagi o‘zgarishlarga buyurtma bor

Ishtirokchilar ko‘pincha me’monlar sonini, marosimlar hajmini kamaytirish, to‘ydan oldingi va keyingi ba’zi marosimlarni qisqartirishni yechim sifatida ko‘rsatgan. Faqat 7 foiz respondent “hech qanday o‘zgarish kerak emas”, degan. Demak, jamiyatda to‘y an’analarini isloh qilishga va soddalashtirishga kuchli ijtimoiy buyurtma bor.

Xulosa va takliflar

“Yuksalish” harakati bu so‘rov natijalari asosida quyidagi muhim xulosalarni taqdim etdi:

• To‘y xarajatlari ko‘p oilalar uchun ortiqcha moliyaviy zo‘riqish va qarzga botishga olib kelmoqda;
  
• Isrofning asosiy sababi shaxsiy xohish emas, balki jamiyat bosimi, katta avlodning kutganlari va “ko‘z-ko‘z qilish” madaniyatidir;
  
• Aholining aksar qismi ortiqcha marosimlardan voz kechishga, to‘ylarni sodda va kamtarona o‘tkazishga tayyor;
  
• An’analar bilan real hayot ehtiyojlari o‘rtasida ziddiyat bor – bu ichki kurash hozirgi o‘zbek jamiyatida muhim masalaga aylangan.
  

Tavsiyalar:
– Televideniye, internet va ijtimoiy tarmoqlar orqali to‘ylarda dabdabadan voz kechishni targ‘ib qilish, moliyaviy savodxonlikka e’tiborni kuchaytirish;
– Ijtimoiy ta’sirga ega shaxslar – artistlar, blogerlar, sportchilar, din arboblari orqali kamtarona to‘y konsepsiyasini ommalashtirish;
– Oilalarga sodda to‘y o‘tkazgani uchun ma’naviy va moddiy rag‘bat berish;
– Maktab va oliygohlarda moliyaviy savodxonlik, oila budjeti bo‘yicha darslar tashkil etish;
– “To‘y – shou emas, yangi oilaning boshlanishi” degan g‘oyani ommalashtirish.

Jamiyat o‘zgarishga tayyor, endi esa aniq amaliy qadamlar vaqti keldi. To‘ylar haqiqiy baxt va kelajak uchun hayotiy sinov bo‘lsa, ortiqcha isrof va majburiyat emas. Vaqt ko‘rsatadi: O‘zbekistondagi yangi to‘y madaniyati qanday rivojlanadi? “Zamin”ni Telegramʻda oʻqing!