Yo‘llarda o‘limni kamaytirishning "shvedcha usul"i

Har ikki-uch kunda yo‘llardagi avtohalokatlar haqida mudhish xabarlarga ko‘zimiz tushadi. Xo‘sh, avtohalokatlar soni haqiqatan ko‘payib ketdimi yoki turli xabarchi nashrlar holatni bo‘rttirib ko‘rsatmoqdami?

Avtohalokatlarni mashinalar ko‘paygani bilan izohlovchilar ham topiladi. Biroq barchasini avvaldan hisobga oladigan shunday tizim yaratilsaki, yo‘llarda umuman halokat sodir bo‘lmasa, deb o‘ylaysan, beixtiyor.

Aytish kerakki, ko‘plab rivojlangan mamlakatlarda yo‘l harakat xavfsizligini ta’minlash bo‘yicha muvaffaqiyatli dasturlar qo‘llanmoqda. Maqolamizda Shvetsiya tajribasiga nazar solamiz. 20 yildan beri qo‘llab kelinayotgan bu dastur Shvetsiyada mashinalar soni oshganiga qaramasdan YTHdagi o‘lim sonini ikki barobarga kamaytirdi.

Vision Zero. Bu so‘zni eslab qoling. 1997 yilda Shvetsiya parlamenti ushbu dasturni qabul qilgan. Dastur maqsadi yo‘l harakati xavfsizligini oshirish va YTHlar natijasida kelib chiquvchi o‘lim hodisalarini kamaytirishdir. Dasturga (YTHlar va yo‘ldagi o‘lim holatlariga) “mutlaqo toqatsizlik”, deya ta’rif berishadi.

Dasturning asosiy yo‘nalishi haydovchining yo‘lda o‘lim sodir etishiga yo‘l qo‘ymaslikka qaratilgan, ya’ni bunda yo‘lsozlar, yo‘llarga xizmat ko‘rsatuvchilar va avtomobilsozlar ham qatnashadi. Dastur mualliflari haydovchilar ham xom sut emgan bandaligi bois adashishi mumkinligini nazardan soqit qilmaydi. Biroq shunga qaramay, yo‘lda harakatni shunday tashkil etish lozimki, hech qanday xatolik o‘limga olib kelmasin.

Vision Zero dasturining qisqacha mazmuni nimalardan iborat?

Chorrahalarda aylanma harakatni tashkil etish. Ma’lumki, chorrahalardagi harakat svetofor va aylanma orqali tartibga solinadi. Svetofor avtohalokatlar sonini kamaytiradi va chorrahadagi o‘tuvchanlikni oshiradi. Ammo aylanma chorrahadagiga qaraganda svetoforli chorrahada o‘lim bilan tugagan avtohalokatlar ko‘p yuz beradi.

Yo‘llardagi harakatni to‘siq bilan ikkiga ajratish. Bu chora ham qarama-qarshi yo‘nalishdagi avtomobillar to‘qnashuvini oldini oladi. 1998 yildan beri Shvetsiyada yo‘llar qizg‘in sur’atda ikkiga ajratilmoqda.

Aholi yashash punktlarida tezlikni 30 km/soatgacha pasaytirish. Mutaxassislarning aytishicha, aynan 30 km/soat tezlikda harakatlanayotgan avtomobil urib ketganda odam tirik qolish ehtimoli yuqori. Shvetsiyaning aholi yashovchi punktlari o‘z hududidagi cheklovni o‘zi mustaqil belgilaydi.

Yo‘l yoqasidan yot narsalarni yo‘qotish. YTHning noxush oqibatini kamaytirish uchun yo‘lga tutash joylardan tosh, daraxt, turli to‘siqlar olib tashlanadi.

O‘lim bilan tugagan YTHlarni batafsil tekshirish. Barcha o‘lim bilan tugagan avtohalokatlar maxsus komissiya vositasida o‘rganiladi. Tekshiruv natijasida bu hodisadan saqlanish bo‘yicha yechim taklif etiladi.

Xavfsizlik kamarini “bog‘lab qo‘yish”. Mamlakatda ishlab chiqariladigan avtomobillarning barchasi xavfsizlik kamarini taqishni eslatuvchi tizim bilan jihozlanadi hamda bu avtomobillarning haydovchilari 100 foiz kamar taqib yuradi.

Alkoqulflar. Mast haydovchini mashinaga yaqinlashtirishga yo‘l qo‘ymaydigan elektron qurilmalar keng joriy etilgan.

Fotoradarlar. Yo‘llardagi tezlik cheklovlarini qat’iy nazoratga olinadi.

Velosiped shlemlari. 15 yoshgacha bo‘lgan barcha bolalar velosiped minganda shlem kiyishi shart.

Ushbu dastur 1997 yildan Shvetsiyada amal qila boshladi. Natijasini esa o‘zingiz ko‘ring:

Yil O‘lim soni

1997 541

1998 531

1999 580

2000 591

2001 583

2002 532

2003 529

2004 480

2005 440

2006 445

2007 471

2008 397

2009 358

2010 266

2011 319

2012 286

2013 260

2014 270

2015 259

Statistika (bu vaqtda mashinalar soni ko‘payganiga qaramasdan) yo‘llardagi o‘lim holatlari ikki barobardan ham ortiq kamayganidan dalolat bermoqda.

2010 yil holatiga ko‘ra Shvetsiya dunyoda YTHda odamlar eng kam nobud bo‘ladigan davlatlar orasida turadi (100 ming aholiga 3 nafar). Yevroittifoq mamlakatlarida bu ko‘rsatkich 5, AQShda esa 11dan ortiq.

Shundan beri Shvetsiya tajribasi dunyoda mashhur bo‘lib ketgan. Bu tajribani O‘zbekistonda ham bemalol qo‘llab yo‘llardagi o‘lim sonini kamaytirish mumkin. Siz nima deysiz?

Manba: carzone.uz “Zamin”ni Telegramʻda oʻqing!