Ҳарбийлар нега қўлларини бошига қўйиб “чест” беради?

Ҳарбийлар орасида “Бўш бошда қўл турмайди” деган ҳазил ибора бор. Улар бунинг билан қўлларини бош четига қўйиб ҳарбийчасига саломлашишни назарда тутади. Ҳарбийларга хос бу ҳаракатнинг ўзига хос тарихи ҳам бор.

Бу ҳарбий жест “чест бермоқ, саломлашиш” каби турлича аталса ҳам, расмий тарзда “ҳарбий саломлашиш” деб номланади. Бу ҳаракат ҳарбийларнинг бирдамлиги, хушмуомалалиги ва тарбиялилиги намунаси саналади.

Ҳарбий саломлашиш бутун дунё учун стандарт эмас. Масалан, Арманистон мудофаа кучлари қоидасига кўра, ҳарбий салом вақти бош кийим бўлиши мажбурий эмас.

АҚШ ҳарбийлари учун эса саломлашишда яна бир қоида бор: жест вақти иккала қўл ҳам бўш бўлиши керак. Лекин бу қоида президентлар томонидан бир неча бор бузилган. Барак Обама бир марта ҳарбийлар билан саломлашганда қўлида стакан бўлган. Кичик Жорж Буш эса қўлида ит кўтариб олганча денгиз кучлари ҳарбийлари билан саломлашади. Шубҳасиз, бу ҳолатлар ватанпарвар америкаликларнинг эътирозларига сабаб бўлган.

Яна саломлашиш кафтнинг олд ёки орқа тарафини бошга теккизиш билан ҳам фарқланиши мумкин. Польшада эса ҳарбийлар фақат икки бармоқ билан “чест” беришади. Умумий қоида: қўл бош четига тегиб турса бўлди. Лекин ғалати тарафи шундаки, бирор тарихчи ёки ҳарбий мутахассис ҳарбий саломлашишнинг бу кўриниши қандай пайдо бўлганини аниқ айта олмайди. Фақат турли вариантлар бор холос.

Иккита вариант ишончлилик жиҳатдан юқорироқ ўринларни эгаллайди. Биринчиси: тарихда ҳарбийлар бир-бири билан саломлашганда ўнг кафтини очиқ ҳолда кўрсатишлари қурол йўқлигини билдиришдан иборат бўлган.

Иккинчи вариантга кўра, бундай саломлашиш ўрта асрда пайдо бўлган. Рицарлар бошидаги дубулғани кўтариб қўйиш орқали ўзларининг тинчлик тарафдори эканликларини ифодалашган.

Ҳар иккала вариант ҳам мантиқан тўғри бўлса-да, уларнинг аниқ тарихий далили йўқ. Ҳарбийлар ҳақидаги тарихий китобларда эса ҳарбийлар саломлашиш вақти ҳурмат юзасидан бош кийимларини ечганликлари ҳақида ҳикоялар бор. Асосан, юқори турувчи зобитлар, дворянлар, монархлар ва уларнинг оила аъзолари олдида шляпалар ечилган.

Лекин бора-бора шляпалар катта ва оғир дизайнда ҳам тикила бошланади ва уларни исталган вақтда осонгина бошдан ечиб бўлмасди. Шунинг учун ҳам ҳарбийлар шляпаларини ечиб саломлашиш ўрнига унинг четига қўл теккизиб қўйиш одатини ўзлаштира бошлашади.

Британия қироллиги ҳарбий кучларининг 1745 йилги уставида бу ҳақида шундай дейилган: “Офицер билан учрашувда бош кийимни ечиш шарт эмас, қўлни кўтариб қўйиш ва таъзим қилиш лозим”.

Умумий тарзда ҳарбийлар ҳаёти осонлаштириб борилган. Бироқ Австрияда то 1868 йилгача ҳарбийлар бошида шляпа бўлса, уни ечишлари шарт бўлмаган. Бикорн деб номланган бош кийим эса енгилроқлиги сабаб ечилиши керак бўлган.

1868 йилда бу икки хиллик бекор қилинади.

Вақт ўтиб шляпани ечиб саломлашиш бутунлай бекор қилиниб, унга қўл теккизиб қўйиш етарли бўлади. Сабаблар: ҳарбийларнинг қўллари доим ҳам тоза бўлмаган, улар қўлқопда ҳам юришган. Бундай пайтда бош кийим ечиш ноқулай бўлган.

Шухрат Раззаков

«ЗАМИН.УЗ» муҳаррири