АҚШ илмий етакчилигини йўқотмоқдами?

20-аср бошларида Америка Қўшма Штатлари илмий соҳада етакчи эмас эди, аммо аср охирига келиб, барча илмий йўналишларда пешқадамликка эришди. Бу муваффақиятлар мамлакатнинг иқтисодий қудрати, технологик ва ҳарбий салоҳияти билан чамбарчас боғлиқ эди. Америка илмий тадқиқотларга энг йирик молиявий кўмак кўрсатувчи давлатлардан бири бўлиб, Нобель мукофотларининг ярми америкалик олимларга берилган. Шунингдек, дунёдаги энг нуфузли ўнта илмий-тадқиқот университетининг тўрттаси айнан АҚШда жойлашган.

Бироқ, сўнгги пайтларда АҚШда илмий тадқиқотларга ажратилаётган маблағлар сезиларли даражада қисқарди. Трамп маъмурияти даврида минглаб илмий грантлар бекор қилинди ва олимларга ажратилиши керак бўлган миллиардлаб доллар маблағлар тўхтатиб қўйилди. Бу эса кўплаб тадқиқот лойиҳаларининг тугатилишига олиб келди. Масалан, Ҳарвард ва Колумбия университетларида олиб борилаётган лойиҳалар кескин тарзда тугатилди. Таклиф этилаётган бюджет чоралари эса АҚШнинг асосий илмий тадқиқотларни молиялаштирувчи агентликларининг маблағларини 50 фоизгача қисқартиришни назарда тутади.

АҚШ узоқ йиллар давомида дунёнинг энг иқтидорли мутахассисларини ўзига жалб этиб келган эди. Бироқ, сўнгги вақтларда кўплаб олимлар ва тадқиқотчилар бошқа мамлакатларга кўчиб ўтиш йўлларини изламоқда. Жорий йилнинг дастлабки уч ойида хорижда иш излаган америкалик олимлар сони ўтган йилнинг шу даврига нисбатан 33 фоизга ошган бўлса, Америкага келиш учун ариза топширган хорижлик тадқиқотчилар сони эса 25 фоизга камайган.

Бу ҳолат АҚШнинг илмий соҳадаги етакчилигига салбий таъсир кўрсатиши мумкин. Илмий тадқиқотларга ажратилаётган маблағларнинг қисқариши ва олимларнинг бошқа мамлакатларга кўчиб ўтиши натижасида АҚШнинг илмий ва технологик устунлиги сусайиши мумкин. Бу эса мамлакатнинг иқтисодий ва ҳарбий салоҳиятига ҳам таъсир кўрсатиши эҳтимоли бор.

Шунингдек, Хитой каби мамлакатлар илмий тадқиқотларга катта эътибор қаратиб, бу соҳадаги етакчиликни қўлга киритишга интилаётгани кузатилмоқда. Бу эса халқаро миқёсда илмий соҳадаги рақобатни кучайтирмоқда.

Хулоса қилиб айтганда, АҚШ илмий соҳадаги етакчилигини сақлаб қолиш учун илмий тадқиқотларга ажратилаётган маблағларни ошириш, олимлар ва тадқиқотчиларни қўллаб-қувватлаш ҳамда илмий тадқиқотлар учун қулай муҳит яратишга эътибор қаратиши лозим. Акс ҳолда, мамлакат ўзининг илмий ва технологик устунлигини йўқотиши мумкин. «Замин»ни Telegram’да ўқинг!