AQSH ilmiy yetakchiligini yo‘qotmoqdami?

20-asr boshlarida Amerika Qo‘shma Shtatlari ilmiy sohada yetakchi emas edi, ammo asr oxiriga kelib, barcha ilmiy yo‘nalishlarda peshqadamlikka erishdi. Bu muvaffaqiyatlar mamlakatning iqtisodiy qudrati, texnologik va harbiy salohiyati bilan chambarchas bog‘liq edi. Amerika ilmiy tadqiqotlarga eng yirik moliyaviy ko‘mak ko‘rsatuvchi davlatlardan biri bo‘lib, Nobel mukofotlarining yarmi amerikalik olimlarga berilgan. Shuningdek, dunyodagi eng nufuzli o‘nta ilmiy-tadqiqot universitetining to‘rttasi aynan AQSHda joylashgan.

Biroq, so‘nggi paytlarda AQSHda ilmiy tadqiqotlarga ajratilayotgan mablag‘lar sezilarli darajada qisqardi. Tramp ma’muriyati davrida minglab ilmiy grantlar bekor qilindi va olimlarga ajratilishi kerak bo‘lgan milliardlab dollar mablag‘lar to‘xtatib qo‘yildi. Bu esa ko‘plab tadqiqot loyihalarining tugatilishiga olib keldi. Masalan, Harvard va Kolumbiya universitetlarida olib borilayotgan loyihalar keskin tarzda tugatildi. Taklif etilayotgan budjet choralari esa AQSHning asosiy ilmiy tadqiqotlarni moliyalashtiruvchi agentliklarining mablag‘larini 50 foizgacha qisqartirishni nazarda tutadi.

AQSH uzoq yillar davomida dunyoning eng iqtidorli mutaxassislarini o‘ziga jalb etib kelgan edi. Biroq, so‘nggi vaqtlarda ko‘plab olimlar va tadqiqotchilar boshqa mamlakatlarga ko‘chib o‘tish yo‘llarini izlamoqda. Joriy yilning dastlabki uch oyida xorijda ish izlagan amerikalik olimlar soni o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 33 foizga oshgan bo‘lsa, Amerikaga kelish uchun ariza topshirgan xorijlik tadqiqotchilar soni esa 25 foizga kamaygan.

Bu holat AQSHning ilmiy sohadagi yetakchiligiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Ilmiy tadqiqotlarga ajratilayotgan mablag‘larning qisqarishi va olimlarning boshqa mamlakatlarga ko‘chib o‘tishi natijasida AQSHning ilmiy va texnologik ustunligi susayishi mumkin. Bu esa mamlakatning iqtisodiy va harbiy salohiyatiga ham ta’sir ko‘rsatishi ehtimoli bor.

Shuningdek, Xitoy kabi mamlakatlar ilmiy tadqiqotlarga katta e’tibor qaratib, bu sohadagi yetakchilikni qo‘lga kiritishga intilayotgani kuzatilmoqda. Bu esa xalqaro miqyosda ilmiy sohadagi raqobatni kuchaytirmoqda.

Xulosa qilib aytganda, AQSH ilmiy sohadagi yetakchiligini saqlab qolish uchun ilmiy tadqiqotlarga ajratilayotgan mablag‘larni oshirish, olimlar va tadqiqotchilarni qo‘llab-quvvatlash hamda ilmiy tadqiqotlar uchun qulay muhit yaratishga e’tibor qaratishi lozim. Aks holda, mamlakat o‘zining ilmiy va texnologik ustunligini yo‘qotishi mumkin. “Zamin”ni Telegramʻda oʻqing!