So‘nggi oylarda O‘zbekiston milliy valyutasi — so‘mning AQSh dollariga nisbatan mustahkamlanishi kuzatildi. Bu holat makroiqtisodiy barqarorlik belgisi sifatida ko‘rilishi mumkin bo‘lsa-da, eksport faoliyatini yuritayotgan korxonalar uchun muayyan salbiy oqibatlarni keltirib chiqaradi. Quyida so‘mning kuchayishi eksportga qanday ta’sir qilishi mumkinligi haqida batafsil tahlil beriladi.
1. Valyuta Kursi o‘zgarishi natijasida eksport daromadining kamayishi
Eksport qiluvchilar mahsulotlarini xalqaro bozorlarda, odatda, AQSh dollari yoki boshqa xalqaro valyutalarda sotadilar. So‘mning qadri oshgan sari, xorijiy valyutada topilgan daromad milliy valyutada hisoblaganda kamayadi.
Misol:
Agar 1 AQSh dollari = 12,000 so‘m bo‘lsa, 10,000 AQSh dollari = 120 million so‘m bo‘ladi.
Ammo 1 1 AQSh dollari = 10,000 so‘m bo‘lsa, 10,000 1 AQSh dollari = 100 million so‘m bo‘ladi.
Bu degani, eksportdan tushgan daromad 20 million so‘mga kamayadi. Uzog‘i bilan bunday tendensiya eksport qiluvchilar rentabelligini pasaytiradi va ularni yangi investitsiyalar kiritishdan to‘xtatadi.
2. Xalqaro bozorlarda raqobatbardoshlikning susayishi
Milliy valyuta kuchayganida, eksport qilinayotgan mahsulotlarning narxi dollarda yuqoriroq ko‘rinadi. Natijada:
- O‘zbekiston mahsulotlari boshqa davlatlarning arzonroq alternativlariga nisbatan qimmatlashadi.
Xorijiy xaridorlar narx sezgirligi sababli O‘zbekiston bilan savdodan chekinib, boshqa yetkazib beruvchilarga murojaat qilishadi. - Bu holat, ayniqsa, paxta, to‘qimachilik, oziq-ovqat kabi narx bo‘yicha raqobatdosh segmentlarda faoliyat yuritayotgan eksportchilar uchun xavfli bo‘lishi mumkin.
3. Ishlab chiqaruvchilarga nisbatan iqtisodiy bosim kuchayadi
Eksportdan tushadigan daromad kamaygan bir paytda, ishlab chiqarish xarajatlari asosan milliy valyutada qoladi:
- Ishchilarga beriladigan maoshlar,
- Mahalliy xizmatlar (elektr, gaz, transport),
- Soliq va boshqa majburiy to‘lovlar.
Shunday sharoitda eksportchilar quyidagi muammolarga duch keladi:
- Rentabellik pasayadi — foyda kamayadi.
- Kadrlar qisqartiriladi yoki ularning maoshini pasaytirish ehtiyoji tug‘iladi.
- Investitsion faollik susayadi, ya’ni texnologik yangilanish yoki ishlab chiqarish kengayishi orqaga suriladi.
4. Bozordagi noaniqlik va rejalashtirishdagi muammolar
Valyuta kursining keskin o‘zgarishi eksportchilar uchun rejalashtirish va riskni boshqarish jarayonlarini murakkablashtiradi:
- Uzoq muddatli kontraktlar tuzishda ehtiyot bo‘lishadi.
- Narx belgilashda ikkilanish yuzaga keladi.
- Xatarlarni kamaytirish mexanizmlariga bo‘lgan ehtiyoj ortadi, bu esa qo‘shimcha moliyaviy bilim va infratuzilmani talab qiladi.
Barqaror kurs siyosatining muhimligi
So‘mning mustahkamlanishi, tabiiyki, importchilar uchun qulay: xorijiy tovarlar arzonlashadi, ichki inflyatsiyaga bosim kamayadi. Biroq eksportga tayanadigan iqtisodiyotda bu holat:
- Eksportdan tushadigan daromadning kamayishi,
- Mahsulotlar raqobatbardoshligining pasayishi,
- Ishlab chiqaruvchilarning moliyaviy bosim ostida qolishi,
- Noaniqlik va rejalashtirishdagi xavflarning ortishi bilan namoyon bo‘ladi.
Shu bois, O‘zbekiston eksport salohiyatini oshirish niyatida bo‘lsa, valyuta siyosati eksportchilarning manfaatlarini inobatga olgan holda olib borilishi zarur. Shu bilan birga, eksportchilarga kurs xatarlarini boshqarish, raqobatbardoshlikni saqlab qolish va yangi bozorlarni o‘zlashtirishda ko‘mak beruvchi mexanizmlar yo‘lga qo‘yilishi lozim. “Zamin”ni Telegramʻda oʻqing!
Ctrl
Enter
Xato topdIngizmi
Iborani ajratib Ctrl+Enter tugmasini bosing Mavzuga oid yangiliklar
