O‘zbekiston shaftolisi yarim yilda rekord miqdorda chetga ketdi

Mamlakat bog‘larida yetishtirilgan shaftolilar bu yilgi mavsumning birinchi yarmida tashqi bozorlarga juda katta oqim bilan chiqdi. Rasmiy hisob-kitoblarga ko‘ra, yanvar–iyun oylarida jami 32 937 tonna meva xorijiy xaridorlarga jo‘natildi. Uning umumiy qiymati taxminan 31,4 million AQSH dollari atrofida baholanmoqda. Bu ko‘rsatkichlar Milliy statistika qo‘mitasi axborotida keltirilgan.

E’tiborli jihat: yarim yillik eksport hajmi o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 17,6 ming tonnaga ko‘paygan. Boshqacha aytganda, o‘tgan yilgi o‘sish bazasiga qaraganda tashqariga chiqarilgan shaftoli 2,2 barobarga oshgan. Bog‘bonlar, sovutilgan logistika zanjirlari va sotuvchi kompaniyalar o‘rtasidagi kelishilgan ish bu keskin o‘sishning asosiy drayverlaridan biri bo‘lgani tilga olinmoqda.

Joriy mavsumda asosiy yo‘nalishlardan birinchisi Rossiya bo‘lib qolmoqda: u yerga 24 752 tonna yetkazilgan. Ikkinchi o‘rinda qo‘shni Qozog‘iston – 6 387 tonna. Keyingi qatorda Qirg‘iziston 1 531 tonna bilan qayd etilgan. Belarus xaridorlari 210 tonna meva sotib olgani ko‘rsatilgan. Qolgan davlatlar ulushi ancha kichik – jami 57 tonna atrofida.

Umumiy qiymatga nisbatan oddiy bo‘lib hisoblangan o‘rtacha eksport narxi taxminan har tonnasiga 950 dollardan sal ko‘proq chiqadi. Albatta, narxlar yo‘nalish, sifat toifasi, savdo shartlari va logistika xarajatlariga qarab farq qiladi; bu yerdagi raqam arifmetik o‘rta (rasmiy kontrakt detallari e’lon qilinmagan).

Mutaxassislar chetga chiqarishda sovutilgan konteynerlar parki kengayishi, chegarada sanitar va fitosanitar tekshiruvlarni avtomatlashtirish, sertifikatlash jarayonlarini raqamlashtirish kabi omillar katta ahamiyat kasb etganini ta’kidlayapti. Keyingi yillarda ko‘plab eksporterlar kichik hajmli partiyalar uchun yo‘lga qo‘yilgan shinam logistika koridorlaridan foydalanishni boshladi; bu esa mavsum avvalidagi ilk hosilni ham tez yetkazish imkonini berdi. (Mutaxassislar fikriga tayangan sharh; ma’lumotlar to‘liq rasmiy emas.)

Shaftoli hosili yildan-yilga iqlim tebranishlariga qattiq bog‘liq. Qishdagi sovuq darajasi, bahordagi gullash paytidagi shamollar va yoz boshidagi issiq to‘lqinlar hosil sifatini belgilaydi. Bu yil ko‘p hududlarda ko‘chatlar yaxshigina saqlanib qolgani, suv ta’minoti bo‘yicha qo‘shimcha tadbirlar amalga oshirilgani aytilmoqda. Shu sababli eksport uchun saralash bazasi kengaydi.

Tashqi bozorda raqobat yuqori: Janubiy Kavkaz, Markaziy Osiyoning boshqa meva-sabzavot yetkazuvchilari, shuningdek Yevropa ittifoqi ichidagi ishlab chiqaruvchilar mavsumga qarab narxni tez o‘zgartiradi. Xaridorni ushlab qolish uchun meva tashqi ko‘rinishi, tuzilishi va tashishga chidamliligi hal qiluvchi ahamiyatga ega. Eksportyorlar so‘nggi yillarda saralash liniyalarini yangilab, meva kattaligi va shakli bo‘yicha standartlangan partiyalar shakllantirishga o‘tgani aytilayapti.

Eksport geografiyasidagi konsentratsiya ham diqqatga sazovor: umumiy hajmning salkam uchdan ikki qismiga yaqini yagona bozor – Rossiya hissasiga to‘g‘ri kelmoqda. Bu munosabatlar barqarorligini ta’minlash uchun diversifikatsiya masalasini kun tartibiga olib chiqadi. Eksportyorlar uchun yangi yo‘nalishlar (Yaqin Sharq, Janubiy Osiyo, Sharqiy Yevropa) bo‘yicha muzokaralar olib borilayotgani tilga olinadi. Biroq transport masofasi va sovutish xarajatlari bahoga ta’sir ko‘rsatadi.

Yarim yillik natija shunga ishora qiladiki, meva-bog‘dorchilik sohasi tashqi talabdan foydalanib, qo‘shimcha valyuta kirimini ta’minlashda katta imkoniyat ochmoqda. Mavsumning ikkinchi yarmida hosil qoldiqlari, qayta ishlash uchun nektar va quruq meva izlanishlari, shuningdek muzlatilgan shakldagi yetkazib berishlar hajmi qanday bo‘lishi – asosiy savollardan biri bo‘lib turibdi.

Rasmiy idoralar yarim yillik raqamlarning yangilangan ko‘rinishini mavsum tugagach e’lon qiladi. Shungacha kelib tushayotgan barcha raqamlar ishchi xarakterda bo‘lib, ular keyinchalik tuzatilishi mumkin. “Zamin”ni Telegramʻda oʻqing!