Сўнгги пайтларда Осиёнинг бир қатор мамлакатларида Хитой билан боғлиқ турли муаммолар бўйича оммавий намойишлар бўлиб ўтмоқда, бу эса трансчегаравий амалиётлар ва уларнинг халқаро муносабатларга таъсири ҳақида кенгроқ муҳокамаларга сабаб бўлмоқда.
Қозоғистонда сўнгги йиғилишлар 2024 йил июль ойида Хитой чегарачилари билан тўқнашув натижасида бедарак йўқолган Қозоғистон фуқароси Алимур Турганбайнинг ҳал этилмаган иши билан боғлиқ эди. Инсон ҳуқуқлари гуруҳлари Қозоғистон фуқаролари билан боғлиқ қўшимча ҳолатлар ҳақида хабар бериб, чегара билан боғлиқ тартиб-қоидаларга жамоатчиликнинг доимий эътиборини жалб қилишга ҳисса қўшмоқда.
Непал Коммунистик партияси штаб-квартираси ичидан Хитой давлат раҳбарининг портрети топилгач, Непалда ҳам шунга ўхшаш намойишлар бўлиб ўтди. Филиппинда иштирокчилар Скарборо соҳилидаги денгиз ҳодисаларидан хавотир билдирган бўлса, Жанубий Кореяда фаоллар ички сиёсий жараёнларга ташқи таъсирдан хавотир билдирган. Баъзи маълумотларга кўра, Хитойдан келган дипломатик алоқалар маҳаллий жавобларда роль ўйнаган бўлиши мумкин, аммо бу маълумот мустақил равишда тасдиқланмаган.
Таҳлилчиларнинг таъкидлашича, бу Хитойнинг ташқи алоқалари бўйича кенг халқаро муҳокамага мос келади. 2018 йилда Канада фуқаролари Майкл Спавор ва Майкл Ковригнинг ҳибсга олиниши, шунингдек, чиқиш тақиқлари, халқаро огоҳлантиришлар ва чет элдаги жамоаларни кузатиш билан боғлиқ хавотирлар тез-тез тилга олинади.
Европа ҳам бу борадаги хавотирларга жавобан чоралар кўрди. Франциянинг ички разведка хизматлари Хитойнинг норасмий "полиция станциялари" деб таърифланган тўққизта сайт ёпилгани ҳақида хабар бериб, уларнинг диаспора жамоаларини кузатишда потенциал ролини қайд этди. Расмийлар, шунингдек, айниқса Тайван бўйича кузатув тадбирлари давом эттирилишига ишора қилди. 2025 йил ноябрь ойида Хитой Тайван қонун чиқарувчиси Шен Буанг иштирокидаги терговни эълон қилди, аммо АҚШ Давлат департаменти ҳам, Интерпол ҳам сўровнинг сиёсий табиатини баҳона қилиб, иштирок этишдан бош тортди.
Кўп томонлама даражада Г7га аъзо давлатлар хабар қилинган трансчегаравий босим ва унинг суверенитет ва инсон ҳуқуқлари асосларига эҳтимолий таъсиридан хавотир билдирган баёнот билан чиқди. Мутахассисларнинг айтишича, сўнгги йилларда ҳукуматлар ва халқаро институтлар бу масалаларга кўпроқ эътибор қаратмоқда.
Қозоғистон, Непал, Филиппин ва бошқа мамлакатлардаги намойишлар Хитойнинг ташқи фаолиятига минтақанинг кенгроқ эътиборини акс эттиради. Кузатувчиларнинг таъкидлашича, бу воқеалар келгусида Осиё-Тинч океани минтақасидаги дипломатик мулоқот ва сиёсий мунозараларга таъсир қилиши мумкин.
“Zamin”ни Telegram'да ўқинг!
Меҳмон гуруҳидаги фойдаланувчилар ушбу мақолага изоҳ қолдира олмайди.
