Сулаймонийнинг ўлими қандай қилиб ИШИД фойдасига ишлади?

ИШИД «Ал-Қудс» қўмондони генерал Қосим Сулаймонийнинг ўлдирилишини хурсандчилик билан қарши олди. Би-би-си генерал Қосим Сулаймонийнинг ўлими қандай қилиб ИШИД фойдасига ишлагани ҳақида ёзди.

Жангарилар баёнотида генералнинг ўлими уларнинг ишига ёрдам бериш учун «илоҳий аралашув акти» деб баҳоланган. Шу билан биргаликда, баёнотда Сулаймонийга қарши амалиёт ўтказган Қўшма Штатлар ҳарбийлари эсланмаган.

АҚШ президенти Дональд Трампнинг генерал Сулаймонийни ўлдириш бўйича буйруғи қатор воқеаларни келтириб чиқарди.
Биринчи навбатда, америкаликлар дрони зарбаси ИШИДга қарши ҳали тўлиқ тугалланмаган уруш ривожига таъсир кўрсатди.

Эронлик қўмондоннинг ўлимидан кейин Ироқда ИШИДга қарши фаолият олиб борган АҚШ бошчилигидаги коалиция фаол ҳаракатларини тўхтатди. Америкаликлар ва уларнинг иттифоқчилари эндиликда уларнинг биринчи галдаги вазифаси мудофааланиш бўлишини билдирди.

Ҳарбий нуқтайи назардан уларда бошқа танлов ҳам қолмаганди.
Эрон ва унинг таъсирида бўлган ҳарбий отрядлар Бағдод аэропортида ҳалок бўлганлар учун қасос олишга қасам ичишди. 3 январь куни Бағдод аэропорти ҳудудида Сулаймоний ва унинг ҳамроҳлари бўлган автомобилларга америкалик ҳарбийлар дрони томонидан ракета зарбалари берилганди.

Натижада америкалик ҳарбийлар ва Яқин Шарқда улар билан ҳамкорлик қилувчи бошқа Ғарб давлатлари вакиллари олов қаршисида қолишди.
Бу эса ИШИД учун айни муддао: энди жангарилар тезда ўнгланиши ва яна куч тўплай бошлаши учун шароит юзага келмоқда.
Ироқ парламенти америкалик ҳарбийларни мамлакатдан чиқариб юбориш тўғрисида қарор чиқариши ҳам экстремистлар фойдасига бўлади.

^{Америкалик ва европалик инструкторлар Ироқ армиясини ўқитиб, ИШИДга қарши урушда ҳарбий маслаҳатчи бўлишганди.
Суратда Арбилдаги ҳарбий лагер.}
ИШИД ўтган йиллар давомида кўп марта мағлубиятларга учрашига қарамай яшаб қолганди.
Ироқ ва Сурия ҳудудини ИШИДдан халос этиш учун 2016-2017 йилларда кенг кўламли ҳарбий амалиётлар ўтказиш талаб этилганди.

Жангариларнинг кўп қисми ўлдирилди ва асирга олинди. Аммо ташкилот таг-туби билан йўқотилмади. Ташкилот ғоялари таъсиридаги кичик гуруҳлар ҳамон Сурия ва Ироқ ҳудудларида сақланиб қолган: жангарилар йўлларда пистирмалар қўйишади, одамларни тунашади ва ўлдиришади.

Ироқда айни вақтда самарали ҳаракатланувчи юқори тоифали ҳарбий бўлинмалар ва полициячилар мавжуд, улар Америка ва Европадаги иттифоқчилар томонидан ўқитилган. Бундай кучлар ИШИДга қарши уруш даврида пайдо бўлди.

Сулаймонийнинг ўлимидан кейин АҚШ амалиётлар билан бирга ироқлик ҳарбийларни ўқитишни тўхтатди. Дания ва Германия ҳам шундай йўл тутди. Немислар ўз ҳарбий инструкторларини Иордания ва Кувайтга чақириб олди.

Жангариларга қарши уруш вақтида биринчи навбатда ироқлик ҳарбийларнинг ҳаёти хавф остида қоларди. Аммо улар АҚШда ҳарбий таълимдан ташқари яна бир муҳим ёрда - логистик маълумотларни олишарди. Энди эса америкаликлар ўз базаларидан чиқишмайди.

ИШИД жангариларида хурсандчилик учун яна бир сабаб бор. Дональд Трамп Сулаймонийни ўлдириш учун дрон юбориб, уларга совға тақдим этди: Уларнинг бир душмани (АҚШ президенти) бошқа душманини ўлдириб берди.

2014 йилда ИШИД атрофдаги ҳудудларни босиб олишга киришиб, Ироқнинг катта ҳудудини эгаллаб олганди, жумладан, Мўсул шаҳрини. Ўшанда Ироқдаги шиалар имоми оятуллоҳ Али ал-Систоний барча издошларини қўлга қурол олишга ва жангариларга қарши уруш бошлашга чақирганди.

Ўшанда минглаб ёш шиалар кўнгилли тарзда ҳарбийлашган гуруҳлар сафига кирганди. Қосим Сулаймоний бошқарувидаги «Ал-Қудс» эса бундай кўнгиллилар отрядлари кейинчалик ИШИДга қарши қатъий кураш олиб борган қуролланган армия бўлинмаларига айланишини таъминлаганди.

^{Эрон томонидан қўлланувчи шиа айирмачилари жангариларга қарши урушда муҳим роль ўйнаганди
(суратда «Тал-Афар» аэропорти, 2017 йил)}
Бугунги кунга келиб Эрон томонидан қўллаб-қувватланган гуруҳлар йирик ташкилотга - «Хашд ал-Шааби» («Умуммиллий сафарбарлик») бирлашган. Дала қўмондонлари эса сиёсатчиларга айланган.

2014 йилда ироқлик айирмачилар ва америкаликларнинг бир умумий душмани бўлган бўлса, кейинроқ шиа гуруҳлари ўтмишга қайта бошлади. Шиалар 2003 йилда Ироққа бостириб кирган америкалик ҳарбийларга қарши курашиб келарди.

«Хашд ал-Шааби» жангарилари кейинги вақтларда бир неча америкалик аскарларни ўлдиришди - Сулаймоний етказиб берган қуроллар орқали. Президент Трамп уни ўлдириш ҳақидаги қарорини айнан шу билан изоҳлаганди.

Трамп 2018 йилда Теҳрон билан ядровий келишувни бузганидан кейин Америка ва эронликлар урушга яқинлаша бошлаганди.

^{Авиазарбаларидан кейин намойишчилар АҚШнинг Бағдоддаги элчихонасини қамал қилганди / AFP}
Шиа жангарилари Сулаймонийнинг ўлимидан аввалроқ америкаликларга ҳужум қила бошлади.

Декабрь ойи охирида Ироқ шимолидаги базага ҳужум уюштирилиши оқибатида америкалик муҳандис ҳалок бўлди. Бунга жавобан АҚШ шиаларнинг йирик гуруҳи бўлмиш «Катаиб Ҳизбуллоҳ» базаларига авиазарбалар берди ва ҳужум оқибатида камида 25 киши ҳалок бўлди.

Бу гуруҳ раҳбари Абу Маҳди ал-Муҳандис 3 январь куни Бағдод аэропортига Ливандан келган генерал Сулаймонийни кутиб олиш учун чиққан ва америкаликлар ҳужуми вақтида у билан битта машинада бўлган.

Тарих гувоҳки, экстремистлар беқарорлик ва хаос ҳукм сураётган жойда, уларнинг рақиблари кучсизланган ва бўлинган вақтда ривожланади.
Яқин Шарқда яқинда шундай ҳолат рўй берганди, энди тарих яна такрорланиши ҳеч гап эмас. «Замин»ни Telegram’да ўқинг!