«Бировнинг ҳақи буюрмас экан»: кичик ҳодисадан катта сабоқ олган инсон ҳақида ҳаётий ҳикоя

Бугун назаримда бировнинг ҳақидан қўрқмаслик жуда авж олган замонларда яшаяпмиз. Ўғирлик, ҳаромдан ҳазар қилмаслик, ўзаро олди-бердида лафздан тониш, қарзни қайтаришдан бўйин товлаш, фирибгарлик қилиб одамларнинг пулларини ўзлаштириш кўпайди.

Айниқса интернет ривожлангач ижтимоий тармоқлар орқали фирибгарлик қилиб, одамларни чув тушириш ҳам бирмунча урчиди. Шунингдек, айрим мутасаддилар томонидан давлатнинг, бюджетнинг маблағларини турли йўллар билан ўзлаштириш ҳолатлари ҳам афсуски учраяпти.

Бироқ ҳамма нарсанинг жавоби бор. Халқники бўладими ёки бировнинг пулларими ноқонуний ўзлаштирилса, нафақат қонун билан чора кўрилади, балки ҳаётнинг ўзи ҳам бу ишни қилаётганларни «жазолаб қўяди». Охиратдаги жазога эса шак йўқ.

Яқинда электрон почтамга юборилган мактубда муаллиф бошидан ўтказган ҳодиса мисолида бировнинг ҳақи бошқага юқмаслигини эслатиб ўтибди.

«Бир пайтлар бировнинг ҳақидан ҳазар қилмай, кичик синовга дуч келганман. Ўшанда бу ишни ўзимга берилган огоҳлантириш деб тушундим. Минбаъд бировнинг ҳақига кўз олайтирмайман, бегоналарнинг нарсасига тегмайман деб ўзимга сўз бердим. Ўша сўзимда турибман. Худо хоҳласа бундан кейин ҳам тураман», деб ёзади мактуб соҳиби.

У ҳикоя қилиб берган ҳодиса кимлар учундир арзимаган туюлиши мумкин. Бироқ «ўғирликнинг каттаси ҳам, кичиги ҳам ўғирлик» дейилгандай, бировнинг ҳақини ейишнинг кўп ёки ози йўқ. Бу иш нотўғри, барчаси қонунбузарлик ва гуноҳ.

«Ушбу мактубимда бошимдан ўтказган бир воқеани баён қилмоқчиман. Ўша воқеа сабабли мен ҳаромдан ҳазар қиладиган ва зинҳор бировнинг ҳақига кўз олайтирмайдиган бўлдим.

Отам хусусий мулк тақиқланган совет даврида ҳам савдо билан шуғулланган. ОБХССдан қочиб, яшириниб Россиянинг турли шаҳарларига томорқамизда етиштирилган қуруқ меваларни сотиб келарди.

Мустақилликнинг илк йилларида отам Россияга бормай қўйди ва иқтисодий аҳволимиз анча ночорлашди. Шунда мактабни битирганимдан сўнг ота-онамга ҳарна ёрдам бўлсин деб савдога чиқиб кетдим.

Ҳамқишлоқларим билан пойтахтдаги бозорлардан бирига бориб жойлашганимда ёшим ўн саккизда эди. Қишда қуруқ мева сотардим. Баҳордан кузгача уйда деҳқончилик ишлари билан машғул бўлардим.

Ўша пайтларда Тошкентда юриш осонмас, темирйўл вокзали, автовокзал ва бозорлар жиноий гуруҳ аъзолари бўлган ўғри ҳамда кисавурлар билан тўла эди. Улар ёнингизда пулингиз борлигини билса ҳар қандай йўл билан уни оларди.

Қаппайган чўнтакни ёки сумкани кўрса, албатта кесарди. Ёки панароққа ўтказиб зўрлик билан тортиб олишдан ҳам қайтмас эди. Шу сабабли бозордан чиқишдан аввал пулларни қийиқчага ўраб белимизга тугиб олардик. Ҳарҳолда шу хавфсизроқ эди.

Бозорга чиқа бошлаганимга 4-5 йил бўлиб қолган кезлар эди. Кузда ҳосилларни йиғиштириб яна пойтахтга жўнадим. Ўзим савдо қилиб келган бозорга бориб бўш жойлардан бирига жойлашдим.

Қарасам пештахта остида бир неча қоп турибди. Бир четини очиб кўрсам қуритилган олхўри экан. Ёнимдагилардан сўрасам ҳеч ким меники демади, эгаси чиқмади. Шундан сўнг қопларга ортиқ эътибор бермадим. Баҳоргача олхўриларнинг эгаси келмади.

Шу орада хаёлимга бир икки марта «Барибир эгаси чиқмаяпти. Ким бўлса ҳам сота олмай ташлаб кетган, олиб сотиб юборсам-чи?!» деган ўй ҳам келди. Бироқ бировнинг нарсаси керакмас деб бу ишдан ўзимни тийдим.

Кунлардан бир кун икки нафар ҳамқишлоғим билан менинг жойимда гаплашиб ўтирганимизда улардан бири пештахта остидаги қопларни кўрсатиб савол бериб қолди:

«Анчадан буён кузатаман, шу қопларни чиқармайсан, ундаги нарсани сотмайсан. Уларда нима бор?».

Унга қопларда қуритилган олхўри борлигини, улар меники эмаслигини, куздан буён турганини ва ҳеч ким сўраб келмаганини айтдим. Шунда у олхўрини сотиб пулини бўлиб олиш таклифини билдирди. Мен рад этдим.

Шундан сўнг ҳамқишлоқларим қопларни пештахта остида ташқарига чиқаришди. Уларни очиб олхўриларни кўришди. Сўнг мени аврай бошлашди:

«Олхўриларни куздан буён ҳеч ким сўраб келмади деяпсан. Эгаси уларни сотолмай ташлаб кетган. Акс ҳолда шу пайтгача келиб оларди. Қара, ҳозир биз тегмасак шу ҳолида қуртлайди. Кейин чиқиндига ташланадими? Ундан кўра сотиб фойдаланайлик».

Улар у дейишди, бу дейишди, охири мени шерикликка кўндиришди. Шу жойда ўзимни оқламайман, «қуртлаб кетса чиқиндига ташланадими дейишган чоғдаёқ уларга шерик бўлишга мойиллик уйғонганди. Ўша куни тунда олхўрини тозалаб ювиб, янги қопларга солдик.

Эртаси куни унга кўтара оладиган одам харидор бўлди, ҳаммасини сотиб юбордик. 100 килограмм атрофида чиқди. Эсимда ўша пайтда ҳар биримизга 50 доллар қийматига тенг пул тегди.

Ўшанда пулни олар эканман «олхўрининг эгаси сўраб келса нима деб жавоб берамиз» деган ўй хаёлимга келмади.

Олхўрини сотиб юборган кунимиздан бир неча кун ўтиб ҳамқишлоқларимдан бири хафа ҳолда келди. Тинчликми деб сўрасам индамайди. Бироз ўтгач «ёрилди». Айтишича, тунда қиммат уст кийимларини ижарага яшайдиган уйининг ҳовлисига қуритиш учун илиб қўйган экан, кимдир ўғирлаб кетибди.

«Биласан, ижара уйимиз «обший двор». У ерда 4-5 та оила яшайди. Улар орасида алкаш ҳам бор, нашаванд ҳам бор. Ўғирликни қай биридан кўришни билмаяпман. Текшириб чиқай десам, мабодо топа олмасам кейин бизни ўғриликда гумон қилдинг деб менга тинчлик беришмайди. Шу учун дардим ичимда келяпман», деди у.

Ҳамқишлоғимни юпатгандай бўлдим. Ўша пайда қўлимда мижозларимдан бири қарз эвазига ташлаб кетган қиммат узук бор эди. Уни йўқотиб қўймай деб ипга ўтказиб олиб юргандим.

Ҳамқишлоғим ҳасрат қилаётганда узукни ипидан айлантириб тургандим, шу пайт у беихтиёр қўлимдан чиқиб кетди ва қаергадир бориб тушди. На мен, на ёнимдагилар унинг тушган жойини кўролмай қолдик.

Шундан сўнг тушгача атрофни обдон қидирдик, бироқ узук топилмади. Шу тариқа 300 доллар пул эвазига гаровда турган узук йўқолди.

Энг қизиғи, тушдан сўнг учинчи шеригимиз ҳам хафаҳол келди. Айтишича, аввалги кун кечки пайт бозордан чиқиб кетишда пул ўралган қийиқчани белига боғлаган. Бироқ ижара уйга борганда қараса белида қийиқча йўқ эмиш.

«Бозордан чиқишда белимга боғлаганим эсимда, ижарага уйга етиб борсам йўқ. Автобус тиқилинчроқ эди, балки ўша ерда боғич ечилиб кетганмикан? Ёки кисавур кесиб олдими, билмайман. Автобусда ҳам, кейин ижара уйга кириб боргунча ҳам ҳеч нарса сезмадим. Мабодо йўлда тушиб қолганмикан деб кечаси билан бекатдан ижара уйгача бир неча марта бориб келдим, тополмадим», деди у.

Ундан қийиқчада қанча пул борлигини сўрасак 500 долларга тенг пул бўлганини айтди.

Ўшанда биз билан содир бўлган ишни эшитиб бошқалар ҳайрон бўлишди. Бир-биримизга қараймиз-у, нима иш қилганимизни ошкор қила олмаймиз. Ўшанда мен ва шерикларим бировнинг олхўрисини олиш нотўғри иш бўлди, унинг пули бизга ҳаром эди, шу сабабли «тешиб чиқди» деган хулосага келдик.

Учаламиз ўзимизга теккан пулни ўртага қайтариб ташладик ва ундан қутулиш учун тиланиб юрган аёлга бериб юбордик. Шундан сўнг елкамдан тоғ ағдарилгандай бўлди.

Ўшанда ушбу воқеа мен учун жуда катта дарс бўлди. Ундан бир умрлик сабоқ олдим ва ерга тушиб ётган бўлса ҳам бировнинг нарсасига тегмайдиган бўлдим».

Ғайрат Йўлдош тайёрлади.