Бош чаноғи ўғирланган ёзувчи

Энг таниқли рус классик ёзувчиларидан бири бу Николай Гоголдир. Ҳайратланарли бўлса-да, адибнинг кўп асарлари ўлим ва қўрқув билан боғлиқ. Балки, бу инсон билан бўлиб ўтган даҳшат фақат тасодифдир, бироқ ёзувчи бир кун келиб ўз асаридаги қаҳрамонга айланиб қолишини ким ҳам билибди, дейсиз?! Бу ерда гап Гоголнинг бош чаноғи ўғирлангани ҳақида кетмоқда.

ҚАЙТА КЎМИЛГАН ТАРИХ
1931 йил Авоиё-Данилов ибодатхонаси яқинига, яъни Гоголнинг қабри жойлашган ҳудудга вояга етмаган жиноятчи болаларнинг қамоқхонасини қурмоқчи бўлади. Ва у ерга дафн этилган ёзувчининг суяк қолдиқларини Новодевиче қабристонига кўчириб ўтказишни келишишади. Ушбу жараёнда жуда кўп кўзга кўринган рус адабиётшунослари қатнашади. Қабр очилади ва ҳамма ҳайратдан донг қотади. Не кўз билан кўришсаки, қабрдаги тананинг ўрни ўзгартирилган, энг даҳшатлиси, марҳумнинг бош суяги йўқ эди. Тарихдан маълумки, қадимда тана аъзоларини алоҳида-алоҳида кўмиш баъзи бир ҳудудларда урф бўлган. Айтишларича, бошни танадан айри ҳолда кўмиш руҳнинг ўша танага қайта кира олмаслиги учун бажарилган экан. Сир эмаски, бундай маросимларга қадимий халқлар жуда ишонган. Маълумотларга қараганда, Гогол ёзувчиликдан ташқари, афсунгарлик билан ҳам шуғулланган. Балки, бу бирор жодунинг натижасидир?

Айнан ёзувчининг бош суяги йўқолганлигига оид бошқа бир тахминга кўра, қабрда Гоголнинг боши умуман бўлмаган. Кейинчалик ёзувчи А. Й. Аросев шундай ёзган: «Мен В. Иванов, Павленко ва Н. Тихоновлар билан учрашдим. Улар Гогол, Хамяков ва Язиковлар каби инсонларнинг қабрлари очилганда ўша ерда бўлишган. Улар ҳам Гоголнинг бош чаноғи йўқлигини бир овоздан тасдиқлашган. Бошқалар эса бунга ишонмаган ҳолда Гоголнинг бош чаноғи унинг ён қисмида жойлашган қабрда дея таъкидлашган. Аммо бу қабрни оча олишмаган». Кейинчалик эса барча ишлар тўхтатилган. Айтишларича, бу ишларнинг барчаси Сталиннинг буйруғи асосида махфийлигича қолиши керак бўлган.

БАЛКИ, ЙЎҚОЛГАН СУЯК ТЕАТРДАДИР?!
Хабарларга кўра, профессор Лидин ибодатхонада суриштирув ишларини олиб боради. У аниқлаган маълумотларга кўра, москвалик коллекциячи Бахрушин театр музейига асос солган. 1909 йил ёзувчининг 100 йиллигига бағишланиб ташкил этилган маросимда унинг қабрига ёдгорлик қўйишга ўз ҳиссасини қўшган. Айтишларича, Бахрушин театр музейида жуда бебаҳо кўргазма ташкил этишни хоҳлаган. Шу боисдан ҳам гўрковлардан бирига катта миқдорда пул бериб, ёзувчининг бош суягини ўғирлашни тайинлаган. Кўпчилик инсонлар музейда ҳақиқатан ҳам, Гоголнинг бош чаноғини кўрганини таъкидлашган. Бу гапни профессор Лидин ҳам тасдиқлаган. Ўша ерда бўлганларнинг сўзларига кўра, Бахрушиннинг уй музейида 3 та бош суяги бўлиб, улардан биринчиси актёр Михаил Шеркин, иккинчиси Николай Гогол ва учинчиси номаълум бир шахсга тегишли экан. Буни синоат дейсизми ёки бир тасодиф, аммо мана шу суяк Бахрушиннинг музейида пайдо бўлганидан сўнг унинг барча ишлари орқага кетади. Топилган чаноқ бахтсизлик олиб келганини тушуниб етганидан сўнг уни Гоголнинг набираларига қайтариб беради. Буни қарангки, шундан кейин Бахрушиннинг ишлари яна юришиб кетади. Бу ҳодисанинг ҳақиқатан бўлган ёки бўлмаганини ҳеч ким аниқ билмайди. Бахрушин 1929 йилда вафот этади ва бу саволнинг жавобини ҳам ўзи билан олиб кетади.

БУ БИР АФСОНАМИ?
Бахрушин ростдан ҳам Гоголнинг бошини ўғирлашни буюрганми? Ваҳоланки, коллекциячи жуда тарбияли, маданиятли инсон бўлган. Балки, бу ишни бошқа одам қилгандир? Яна бир тахминга кўра, қабрдан қабрга кўчириш жараёнида иштирок этган Всеволод Иванов ёзувчининг қовурға суягини, қабристон директори Аракчев уялмасдан унинг этигини, Лидин эса нимчасидаги қимматбаҳо тошни узиб олади. Балки, айнан улардан бири бош чаноқни олган-у, бу ҳақда ҳеч кимга айтмасдан ўлиб кетгандир. Улар бу жиноятни Бахрушинга тўнкаб, тинчгина ҳаёт кечиришган. Нима бўлган тақдирда ҳам Гоголнинг боши ҳамон топилгани йўқ. Қаердалиги эса энг катта сирлардан бири бўлиб қолмоқда.

Манба: Hordiq.uz “Замин” янгиликларини “Telegram”да кузатиб боринг