Ipotekaga uy olamoqchimisiz unda afzalliklari va kamchiliklari haqida bilib oling

Ipoteka krediti asosida uy olish asosan yosh oilalarni qiziqtiradi. Kreditlashning mazkur turi bilan bog‘liq savollar va muammolarni birma-bir ko‘rib chiqamiz.

Ipoteka kreditlari bank xizmatlari orasida talab eng katta bo‘lgan yo‘nalish sanaladi. Buni O‘zbekiston Respublikasining “Ipoteka to‘g‘risida”gi Qonuni, Vazirlar Mahkamasining qarori bilan tasdiqlangan “Uy-joy qurilishiga, uni rekonstruksiya qilishga va sotib olishga ipoteka krediti berish to‘g‘risidagi nizom” kabi ko‘plab normativ-huquqiy hujjatlar ham tasdiqlaydi.

Ipoteka krediti, odatda, olinayotgan ko‘chmas mulkni garovga qo‘yilishi evaziga ajratiladi. Yurtimizda iste’mol kreditlaridan ipoteka kreditlariga nisbatan ko‘proq foydalaniladi. Chunki ular uzoq va jiddiy moliyaviy mas’uliyatni yuklamaydi. Lekin baribir ko‘pchilik ipotekadan foydalanishni afzal ko‘rmoqda Buning bir nechta sabablari bor.

Ipotekaning afzal jihatlari

- kvartiralar tanlovining turfaligi (birlamchi va ikkilamchi bozorda);
- oluvchi uyga ega bo‘lish uchun yillab pul yig‘ishiga hojat yo‘q;
- darrov yangi uyga ko‘chib o‘tish mumkin.

Ayniqsa, yashashga joyi bo‘lmaganlar uchun ushbu masalaning tez fursatda hal bo‘lishi ipotekaning eng qulay tomoni sanaladi.

Ipotekaning salbiy tomonlari

- foiz stavkasining balandligi. O‘rtacha hisobda 17-20% (yosh oilalar uchun yillik 9 %);
- dastlabki to‘lov 25%ni tashkil etadi;
- bundan tashqari, agar to‘lovchi kredit olib, uni to‘lay olmagan bo‘lsa, anchagina miqdordagi jarima summasini to‘lashiga to‘g‘ri keladi;
- ipoteka ko‘pgina oilalarni iqtisod qilib yashashga majbur qiladi;
- ipotekani hamma ham ola olmaydi. Banklar mijozlarning ahvolini yaxshilab o‘rganadi.

Bular kreditlashning ushbu turining asosiy kamchiliklari. Ammo muhim bo‘lgan yana bir jihat bor — bu ma’naviy bosim, qarzdorlik hissi. Shu bois ham bunday qadamni qo‘yishdan oldin yaxshilab mulohaza qilib ko‘rish tavsiya etiladi.

Kreditlashtirishning barcha bosqichlarini quyidagi asosiy bandlarga ajratish mumkin:

• bankda dastlabki shartlarni kelishib olish (banklar tomonidan taqdim etilgan turli dasturlardan mosi tanlanadi);
  
• hujjatlarni to‘plash;
  
• hujjatlarni topshirish;
  
• bank tomonidan kredit ajratish masalasining ko‘rib chiqilishi.
  

Ijobiy qaror qabul qilingan taqdirda:

• bank va mijoz o‘rtasida kredit ajratish haqidagi shartnomaning imzolanishi.
  
• sotuvchi (quruvchi)ga kafolat xatini topshirish.
  
• xonadon oldi-sotdisini notarial tasdiqlatish.
  
• xonadon uchun mulk huquqini mijozga rasmiylashtirish.
  
• xonadonni bank uchun garov sifatida rasmiylashtirish.
  
• bank tomonidan sotuvchiga pulning to‘lab berilishi.
  

Ipoteka kreditiga ariza topshirish uchun qator hujjatlarni to‘plash kerak bo‘ladi

• kredit olish uchun ariza;
  
• ariza beruvchi (kredit oluvchi)ning pasporti;
  
• turar joyidan oila a’zolari haqida ma’lumotnoma;
  
• qarz oluvchining asosiy ish joyidan berilgan so‘nggi 12 oydagi daromadi haqida ma’lumotnoma;
  
• sotuvchi (quruvchi)ning turar joyga mulk huquqini tasdiqlovchi hujjatlarning notarial tasdiqlangan nusxalari;
  
• sotuvchidan xonadonni sotib olish bo‘yicha kelishuv;
  
• ShJBPH kitobchasi va STIR nusxasi.
  
• Ichki kredit siyosatidan kelib chiqib, bank qo‘shimcha hujjatlarni so‘rashi mumkin.
  

Qaysi bank kredit beradi?

Bugungi kunda ipoteka kreditlari «Ipoteka bank», TIF Milliy banki, «Qishloq qurilish bank», «Asaka bank», «Xalq banki», «O‘zsanoatqurilishbank» kabi ko‘plab banklar tomonidan berilmoqda. Aytish kerakki, har bir bankning ipoteka krediti bo‘yicha bir nechta dasturlari mavjud bo‘lib, talabgor ularning o‘ziga mosini tanlab olishi mumkin. Banklar tomonidan taklif etilayotgan ipoteka krediti muddatlari 10 yildan 15 yilgacha bo‘lgan davrni qamrab oladi. Imtiyozli davrlar 12 oydan 36 oygacha bo‘lgan muddatni tashkil etadi. Boshlang‘ich to‘lov 25 foizdan kam bo‘lmasligi kerak. Bundan tashqari, dastlabki to‘lovning miqdoriga qarab foiz stavkalari o‘zgarishi mumkin. Ya’ni, boshlang‘ich to‘lov qancha ko‘p miqdorda amalga oshirilsa, foiz miqdori shuncha kam bo‘ladi. Kredit miqdori esa EKIHning 2500-3000 baravarigacha bo‘lgan summani tashkil etadi.

Kreditni ham kvartira olish uchun, ham uy qurish va ta’mirlash uchun olishning imkoni mavjud

Ipoteka dasturlarida qurilishi davom etayotgan uylardagi xonadonlarni sotib olish uchun kredit olish imkoniyati ham nazarda tutilgan. Yagona istisno — garov sifatida qarz oluvchining nomiga rasmiylashtirilgan boshqa bir ko‘chmas mulkni ko‘rsatish kerak bo‘ladi.

Ipoteka krediti kimga beriladi?

Ipoteka kreditlari faqat jismoniy shaxslarga — 18 yoshdan pensiya yoshigacha bo‘lgan O‘zbekiston fuqarolariga beriladi. Kredit olish uchun talabgor ishlayotgan bo‘lishi zarur. Toshkent shahridan xonadon sotib olishi uchun esa poytaxt propiskasiga ham ega bo‘lishi kerak.

Kredit oluvchining rasmiy daromadi ipoteka kreditini olish uchun etarli bo‘lmagan holatlarda birgalikdagi qarz oluvchini to‘lovga jalb qilish mumkin.

Masalan, birgalikdagi qarz oluvchi sifatida turmush o‘rtog‘i yoki boshqa qarindoshlari qatnashadi. Faqatgina ularning familiyasi va propiska manzili qarz oluvchi bilan bir xil bo‘lishi kerak.


Kredit kalkulyatorlari

Ipoteka kreditlari dasturlari bo‘yicha summalarni hisoblab chiqish uchun deyarli har bir bankning “kredit kalkulyatorlari mavjud. Mana, ularning ba’zilari:
Ipotekabank, Asakabank, Qishloq qurilish bank, TIF milliy banki kalkulyatorlari.

Ariza bankka topshirilganidan keyin kredit berish yoki bermaslik haqida qaror chiqariladi. Masala ijobiy hal bo‘lsa, mijoz va bank o‘rtasida bitim tuziladi. Ko‘chmas mulk shartnomada garov tariqasida aks etadi.

Bank bilan tuzilgan bitimning quyidagi bandlariga alohida e’tibor qaratish tavsiya etiladi:

• boshlang‘ich to‘lov summasi;
  
• ipoteka to‘lovi muddatini uzaytirishning maksimal muddati (u tugashi bilan bank jarimalar qo‘llashi mumkin);
  
• ipotekani olayotgan shaxsga qo‘yiladigan talablar;
  
• to‘lanadigan eng yuqori summa;
  
• majburiy sug‘urtalar soni.
  

Kiritilishi majburiy bo‘lgan dastlabki to‘lovdan tashqari ipoteka krediti olish jarayonida quyidagi xarajatlar qilinadi:

• uy-joy yoki kvartira narxini baholash bilan bog‘liq xarajatlar;
  
• oldi-sotdi shartnomasi (notarius, BTI) va turar-joyga bo‘lgan kadastr hujjatlarini rasmiylashtirish bilan bog‘liq xarajatlar;
  
• ipoteka shartnomasini rasmiylashtirish (notarius, BTI) bilan bog‘liq xarajatlar;
  
• garovga qo‘yilgan turar-joy mulkini sug‘urtalash bilan bog‘liq xarajatlar;
  
• ipoteka kreditini bankning o‘rnatilgan tariflari bo‘yicha rasmiylashtirish bilan bog‘liq xarajatlar.
  

Aytish joizki, yosh oilalarni qo‘llab-quvvatlashga yo‘naltirilgan imtiyozli ipoteka imtiyozli davr (unda kredit oluvchi asosiy qarz summasi o‘zgarishsiz qolgani holda faqat foizlarni to‘lashi mumkin bo‘ladi) va foiz stavkasining pastligi bilan ajralib turadi.

Bundan tashqari, 2017–2020 yillarda “Arzon uy-joylar” dasturi bo‘yicha yurtimizda 50 mingga yaqin ko‘p xonadonli uylar qurilishi rejalashtirilgan. Mazkur dastur bo‘yicha boshlang‘ich to‘lov miqdori 12,5%gacha tushishi kutilmoqda. Foizlar Markaziy bankning qayta moliyalashtirish stavkasi darajasida saqlanib qoladi (hozirda - 9%).

Yana bir narsani yoddan chiqarmaslik kerakki, har qanday moliya-kredit tashkiloti singari bank ham tijorat tashkilotidir. U birinchi navbatda turli maqsadlarga yo‘naltirilgan kreditlar orqali daromad olishni ko‘zlaydi.

Shu o‘rinda ipoteka kreditlari borasida nazarimizda muammoli bo‘lgan bir masala mavjud. Xabaringiz bor, joriy yil boshida Markaziy bank qayta moliyalashtirish stavkasi o‘zgartirilmasligi, u 2015 yilning yanvar oyidagi darajada — ya’ni 9 foiz miqdorida saqlanib qolishini e’lon qilgan edi (batafsil — bu erda).

2014 yilgacha mazkur stavka 10 foizni, bundan avvalgi yillarda bundan ham yuqori (12%, 14%, 16%) miqdorlarni tashkil etgan. Ammo banklarda amaldagi kredit bo‘yicha qayta moliyalashtirish stavkasini tushirish amaliyoti mavjud emas. Ya’ni bir necha yil ilgari 16 foiz bo‘yicha qayta moliyalashtirish stavkasi belgilangan iste’molchilar uchun hozirgacha o‘sha stavka amal qiladi. Fikrimizcha, qayta moliyalashtirish stavkasi tushirilganida, ipoteka kreditlari stavkasi ham shunga mos ravishda o‘zgarsa, maqsadga muvofiq bo‘lar edi.

Manba: Norma.uz “Zamin” yangiliklarini “Odnoklassniki”da kuzatib boring