Ijara (lizing)ning asosiy qoidalari

1. Ijara bu mulkning egasi shu mulkdan foydalanish huquqini kelishilgan muddatga, muayyan shartlar asosida boshqa bir shaxsga berishini ko‘zda tutuvchi bitimdir.

2. Ijaraga berilayotgan mulk foydalanishga yaroqli bo‘lishi shart, shu sababli foydalanib bo‘lmaydigan narsalar ijaraga berilishi mumkin emas.

3. Ijara shartnomasi huquqiy kuchga ega bo‘lishi uchun ijaraga berilgan mulkning egalik huquqi ijara beruvchining o‘zida qolishi, ijara oluvchiga esa faqat undan (ya’ni mulkdan) foydalanish huquqigina o‘tishi kerak. Shunday qilib, iste’mol qilmasdan turib foydalanib bo‘lmaydigan har qanday narsani ijaraga berib bo‘lmaydi. Shu sababli pul, oziq-ovqat, yoqilg‘i yoki o‘q-dori kabi narsalar ijaraga berilishi mumkin emas, chunki ularni iste’mol qilmasdan foydalanib bo‘lmaydi.

Agar shu kabi iste’mol qilinadigan narsalar ijaraga beriladigan bo‘lsa, u holda bu qarz hisoblanadi va bunda qarzga nisbatan qo‘llaniladigan barcha qoidalar ishga tushadi. Tabiiyki, bunday nojoiz shartnoma doirasida amalga oshirilgan to‘lov, ya’ni bunday “ijara” uchun olingan pul qarz uchun foiz – ribo hisoblanadi.

4. Ijaraga berilgan mulkka nisbatan egalik huquqi ijara beruvchiga tegishli bo‘lgani uchun, mulkchilikka oid barcha majburiyatlar ijara beruvchi zimmasida, shu mulkdan foydalanish bilan bog‘liq majburiyatlar esa ijara oluvchi zimmasida bo‘ladi.
Masalan: A o‘z uyini B-ga ijaraga bergan bo‘lsa, mulk solig‘ini A to‘laydi, suv, gaz, elektr energiyasi uchun to‘lovlar va uydan foydalanish bilan bog‘liq boshqa barcha xarajatlarni esa B qoplaydi.

5. Ijara muddati aniq (kelishilgan) bo‘lishi kerak.

6. Ijaraga olingan mulk, shartnomada ko‘zda tutilgan maqsadlardagina foydalanilishi mumkin (ya’ni ijaraga oluvchi bu mulkdan boshqa maqsadlarda foydalanishi mumkin emas). Agar shartnomada aniq maqsad ko‘rsatilmagan bo‘lsa, u holda ijaraga oluvchi odatda bu mulkdan qanday foydalanilsa, shunday foydalanaveradi. Ammo, agar u bu mulkdan qandaydir boshqa (noodatiy) maqsadda foydalanmoqchi bo‘lsa, u holda buning uchun ijara beruvchining aniq ravshan ruxsatini olishi kerak bo‘ladi.

7. Ijara oluvchi, noto‘g‘ri foydalanishi yoki beparvoligi tufayli ijaraga olingan mulkka yetgan har qanday zararni qoplashi shart.

8. Ijara muddati davomida ijaraga berilgan mulkka yetishi mumkin bo‘lgan barcha xatarlar ijara beruvchining zimmasida bo‘ladi, ya’ni ijaraga oluvchiga bog‘liq bo‘lmagan omillar tufayli mulkka yetgan har qanday zarar yoki talafot ijara beruvchi tomonidan qoplanadi.

9. Ikki yoki undan ortiq shaxsning birgalikdagi mulki ijaraga berilishi mumkin, bunda ijaradan tushgan mablag‘ barcha mulkdorlar o‘rtasida ularning shu mulkdagi ulushlariga mos ravishda taqsimlanadi.

10. Ijara shar’iy jihatdan joiz bo‘lishi uchun ijaraga berilayotgan mulk aniq bo‘lishi va shartnomada aniq-tiniq ko‘rsatilishi / tavsiflanishi zarur.

Masalan: A tomon B-ga: «Men senga ikkita do‘konimdan birini ijaraga beraman» dedi, B ham rozi bo‘ldi, ammo shu ikki do‘kondan qaysi biri ijaraga berilayotganligi aniq ko‘rsatilmaguncha / belgilanmaguncha ijara shartnomasi shar’iy jihatdan haqiqiy hisoblanmaydi.

11. Ijara haqi miqdori shartnomada aniq ko‘rsatilishi va butun ijara davri uchun belgilanishi kerak. Shu bilan birga, ijara muddatining turli davrlari uchun turli ijara haqi belgilanishi mumkin. Agar ijara muddatining biror bir davri uchun ijara haqi miqdori belgilanmagan bo‘lsa yoki bu masala ijara beruvchining ixtiyoriga qoldirilgan bo‘lsa, ijara shartnomasi huquqiy kuchga ega bo‘lmaydi.

Misol (1): A o‘z uyini B-ga 5 yil muddatga ijaraga bermoqchi. Birinchi yil uchun ijara haqi bir oyga 1.000.000,00 (bir million) so‘m miqdorida belgilandi va kelgusi yillarda ijara haqi avvalgi yilgiga nisbatan 10%ga ko‘payib borishiga kelishib olindi. Bunday ijara joiz;

Misol (2): A o‘z uyini B-ga 5 yil muddatga ijaraga bermoqchi. Birinchi yil uchun ijara haqi bir oyga 1.000.000,00 (bir million) so‘m miqdorida belgilandi, ammo kelgusi yillar uchun ijara haqi aniq ko‘rsatilmadi va keyingi yillar uchun ijara haqini belgilash huquqi ijara beruvchining ixtiyorida qoldirildi. Bunday ijara joiz emas, chunki ijara haqi aniq belgilanmagan.

12. Ijara beruvchi ijara haqini bir tomonlama oshirishi mumkin emas va buni ko‘zda tutuvchi har qanday shart bitimni botil (bekor) qiladi.

13. Ijara haqi yoki uning biron bir qismi oldindan bo‘nak sifatida to‘lanishi mumkin, ammo belgilangan muddatdan avval ijara beruvchi hisobiga kelib tushgan bunday to‘lovlar “kelgusida to‘lanishi kerak bo‘lgan ijara haqi” deyiladi va ular ijara beruvchi tomonidan to‘lov muddati kelgandan so‘nggina ijara haqi sifatida qabul qilinadi.

14. Ijara muddati ijara oluvchi mulkdan foydalanishni boshlagan yoki boshlamaganligidan qat’iy nazar, mulk ijara oluvchiga topshirilgan kundan boshlanadi.

15. Agar ijaraga berilgan mulk ijara maqsadlari uchun yaroqsiz holga kelsa va uni ta’mirlashning iloji bo‘lmasa, unda, mulkka bunday talafot yetgan kundan boshlab ijara muddati tugagan hisoblanadi. Shu bilan birga, mulkka yetgan talafot ijara oluvchining aybi bilan (masalan mulk noto‘g‘ri ishlatilganligi, e’tiborsizlik/loqaydlik v.h.k.z. tufayli) yuzaga kelgan bo‘lsa, u holda ijara oluvchi ko‘rilgan zararni to‘liq qoplab berishi kerak bo‘ladi.

Manba: Islommoliyasi.uz “Zamin”ni Telegramʻda oʻqing!