Financial Times Суровикин қўлга олингани, Bloomberg уни исён билан боғлиқ иш бўйича бир неча кун сўроқ қилишгани, генералнинг қизи эса отаси иш жойида эканини ёзди. Пригожин ва Суровикин уруш бошидан буён яхши муносабатда бўлиб келарди. BBC Суровикин ва Пригожиннинг узоқ йиллик муносабатларини таҳлил қилди.
Ҳаммаси Сурияда бошланганди
Ўзини мустақил деб эълон қилган «ЛХР » сафида икки йил жанг қилган луҳансклик Андрей (исми хавфсизлик нуқтайи назаридан ўзгартирилган) 2016 йил баҳорида бир неча қуролдош дўстлари билан «Вагнер» хусусий ҳарбий компаниясига қўшилиб, Сурияга кетишга қарор қилади. Бу вақтда иккинчи Минск келишуви имзоланган ва Украина шарқида ҳарбий ҳаракатлар тўхтаб қолганди. Шу боис, у ердаги пул учун урушиб юрганлар янги тирикчилик манбаси қидириб қолади. Фронтда уларга талаб йўқ, тинч ҳаётга қайтишни эса уларнинг ўзи хоҳламасди.
Бу вақтда Сурия президенти Башар Асад 5 йил давомида қуролли мухолифат билан кечган жангларда мамлакатнинг катта ҳудуди устидан назоратни бой бериб бўлганди. Россия 2015 йил сентябр ойида Сурияга ёрдамга етиб боради. Бу вақтда мамлакат Украинага қарши уруш сабаб халқаро санкцияларга учрай бошлаганди. Путин Сурия можаросида иштирок этиш орқали Россияни халқаро майдондаги музокараларга қайтаришларига умид қилади. Россия ҳукумати Суриядаги ҳарбий мақсадлар фақат авиация кучлари орқали амалга оширилиши, Сурия ерларида рус ҳарбийлари ўлмаслигига сўз беради. Шу тариқа, Сурия ҳудудида Путин ўша воқеалардан 7 йил ўтиб давлат томонидан молиялаштирилишини тан олган «Вагнер» хусусий ҳарбий компаниясининг нолегал ёлланма жангчилари пайдо бўлди.
Андрейнинг Сурияга хизмат сафари атиги уч ҳафта давом этади. Луҳансклик йигит Сурияга борганининг 21-кунида топшириқни бажариб қайтаётган самолёт улар жойлашган бинога ФАБ-500 бомбасини (совет даврида ишлаб чиқарилган 500 килолик авиабомба) ташлайди. Андрей самолёт Россия ҳарбий космик кучларига тегишли бўлгани, портлаш оқибатида 6 нафар қуролдоши ҳалок бўлганини айтади. Унинг сўзларига кўра, портлаш вақтида ҳожатхонага чиққани сабаб омон қолган.
Ўша вақтда бундай портлашлар Сурия учун одатий ҳол эди. Москвага юриш вақтида ҳарбий учувчиларни ўлдиришда айбланган Пригожиннинг одамлари Суриядаги бунга ўхшаш воқеалар ҳақида исёндан кейин эҳтиёткорлик билан ўз Telegram-каналларида айта бошлади.
Ўша воқеадан кейин Луҳанскка қайтган Андрей ортиқ Россия армияси билан ҳам, «Вагнер» билан ҳам ҳеч қандай алоқа қимласликка қарор қилади. Аммо фақат Россия Украинага бостириб киргунига қадар. Уруш бошлангач эса Андрей энди ўзини мустақил деб эълон қилган «ЛХР» сафида жанг қила бошлайди.
Фото: MIKHAIL KLIMENTYEV/TASS
«Ҳаддан ташқари ҳиссиётга берилиш»
Ёлланма жангчиларнинг позициясига бомба ташланган вақтда Россиянинг Суриядаги гуруҳини генерал-полковник Александр Дворников бошқарарди. Унинг қўмондонлигида Россия ҳарбийлари ёлланма жангчилар билан бирга Палмира шаҳрини ИШИД жангариларидан озод қилишади. Кейин Дворниковнинг ўрнини Александр Журавлёв эгаллайди ва руслар Суриянинг энг йирик шаҳри Ҳалабга ҳужум бошлайди. Бундан фойдаланган ИШИД эса 2016 йил декабрида Палмирани қайтариб олади.
Бу воқеадан кейин Журавлёв ўрнига Андрей Картапалов қўйилиб, унинг қўл остида Палмира яна эгалланади. 2023 йилга келиб ўша Картапалов энди депутат сифатида ёлланма жангчилар ҳақида фаол гапира бошлади. Шунингдек, у чақирув ёши чегарасини 30 ёшгача кўтариш имконини берувчи қонун лойиҳаси ташаббускори ҳисобланади.
Картапалов ўзи жуда яхши танийдиган Пригожиннинг Москвага юриш кўринишидаги ҳарбий исёнини шундай изоҳлайди: «Ўртоқ Пригожин учун пул жуда муҳим омил ҳисобланади. Балки энг муҳим омил дейиш ҳам мумкин. Унга ортиқ пул бермай қўйишди ва бу – биринчи сабаб. Иккинчи сабаб – аҳмоқона амбициялар, учинчиси эса – ҳаддан ташқари ҳиссиётга берилиш», деди Картапалов 29 июн куни.
Пригожинга қарашли РИА ФАН медиа агентлигида узоқ вақт ишлаган ва 2023 йил январ ойида онкологик касалликдан вафот этган Кирилл Романовский Палмиранинг иккинчи марта руслар томонидан эгаллангани ҳақида кичик хотира ёзиб қолдирган. Уни Пригожин ва мудофаа вазирлиги ўртасидаги можаро авжига чиққан вақтда эълон қила бошлашди.
«Палмира яқинига Седой («Вагнер» командирларидан бири Андрей Трошев) билан бирга борганимизда Александр Дворниковни ўз мулозимлари ва қўриқчилари ҳамроҳлигида учратдик. У қўмондонлик пункти жойлашган уч қаватли бетон бино томида маст ҳолатда ўтирганди», деб эслайди марҳум Романовский.
Журналистнинг эслашича, Пригожин россиялик генераллар билан ўшанда ҳам келиша олмаган ва сабаблар ҳам худди ҳозирги каби бўлган: у генерал Дворниковдан ҳужум гуруҳини ҳимоя қилиши учун иккита вертолёт ва гаубица учун юзлаб снарядлар сўраган. Қизиғи, ўшанда «Вагнер»га сўралган снарядлар берилган.
Романовскийнинг эслашича, ёлланма жангчилар Палмирани иккинчи марта эгаллаганда мудофаа вазири Шойгу «Вагнер» командирларини тақдирлашдан бош тортган: «Шойгу қандайдир безориларнинг тарихга киришга ҳаққи йўқ, Палмирани олганларнинг ҳам деб бақирди. Уларга нафақат Россия Қаҳрамони ордени, балки бошқа ҳар қандай давлат ордени бериш мамлакат учун шармандаликдир, деди».
Палмира эгалланганидан кейин бош штаб бошлиғи Валерий Герасимов, Россия мудофаа вазири ўринбосари Дмитрий Булгаков ва Александр Дворниковга Россия Қаҳрамони ордени берилади. Бу номлар Украинадаги уруш вақтида ҳам тилга олинди. 2023 йил қишда Герасимов Пригожиннинг асосий танқид нишонига айланди, исёндан мақсад уни қўлга олиш эканини айтди. Таъминот учун жавобгар бўлган Булгаков 2022 йил сентябр ойида истеъфога чиқарилганди. Дворников Украинадаги «махсус ҳарбий амалиёт» қўмондонлигидан 2022 йил кузида четлаштирилди.
2017 йил март – декабр ойларида, 2019 йил эса январ – апрел ойларида Суровикин Россиянинг Суриядаги қўшинларини бошқаради. Сурияда ёлланма жангчи сифатида жанг қилган BBC суҳбатдошларининг айтишича, айнан ўша вақтларда Россия армияси ва вагнерчилар бир бирини тушуниб ҳаракат қила бошлаган. «Досье» марказининг ёзишича, ўша 2017 йилда Суровикин ҳатто «Вагнер»нинг фахрий аъзосига айланиб, унга М-3744 шахсий рақами ҳам берилган.
ZUMA/TASS
«Синалган иттифоқ»
2017 йил Суровикин илк марта Суриядаги Россия қўшинларини бошқарган вақтда Ҳумс вилоятидаги Ас-Саҳна шаҳри учун жанг кетаётганди. Айнан шу ҳудудда август – октябр ойларида россиялик ёлланма жангчилар катта йўқотишларга учрай бошлайди.
Суровикинни алмаштиришганда «Вагнер» раҳбари Евгений Пригожин янги қўмондон билан яхши чиқишиб кета олмайди. 2017 йил бу вақтда унвонини генерал-полковниккача кўтариб олган Александр Журавлёв қўмондонликка қайтади. Кўп ўтмай эса «Вагнер» тарихидаги энг қора кунлардан бири бошланади.
2018 йил феврал ойи бошида Дайр-аз-Зур вилояти Ҳошим шаҳридаги нефтни қайта ишлаш заводига АҚШ авиацияси зарбаси йўллаган вақтда россиялик ёлланма жангчилар заводни эгаллаш томон йўлга чиққанди (Сурияда ҳарбий вазифада бўлган Пригожин ўз шахсий бизнес режаларини ҳам амалга оширган – BBC). Америка томони келишилганидек зарба беришдан аввал у ерда россиялик ҳарбийлар бор ёки йўқлиги ҳақида Россия томонига сўров юборади. Руслар у ерда ҳарбийлари йўқлигини маълум қилганидан кейингина америкаликлар зарба беради.
Умуман олганда, 2017 йилни Россия армияси ва ёлланма жангчилар учун муваффақиятли деб аташ мумкин, аммо бу вақтда Россиянинг Суриядаги йўқотишлари сони ошиб бораётганди. Россия мудофаа вазирлиги фақат 10 нафар ҳарбий ҳалок бўлганини тасдиқлаган бўлса-да, журналистларнинг ўзи камида 40 нафар россиялик ҳарбий Сурияда ҳалок бўлганини аниқлайди.
2017 йил Суриядаги ҳарбий компания учун генерал Сергей Суровикин шахсан Путин томонидан Россия Қаҳрамони ордени билан тақдирланади. «Россия армиясининг 2017 йил Суриядаги барча ғалабалари учун Суровикин Пригожин олдида қарздор эди. Бу иттифоқ айнан ўшанда тузилган бўлиб, ўзаро мулоқот гуруҳлари ҳам тузилган», деб эслайди 2017-18 йилларда «Вагнер» сафида Сурияда жанг қилган ва ҳозирда Францияда яшаётган собиқ ёлланма жангчи Марат Габидуллин.
MIKHAIL METZEL/TASS
«Генерал Армагеддон»
Россия Украинага бостириб киришидан ярим йил аввал, 2021 йил август ойида Суровикинга армия генерали унвони берилади. Унинг Украинага босқиндаги иштироки ҳақида уруш бошида айтилмаган, фақат 2022 йил июн ойига келибгина РФ мудофаа вазирлиги брифингида турли гуруҳларнинг командирлари номи тилга олинади. Ўшанда «Марказ» гуруҳини генерал-полковник Александр Лапин, «Жануб» гуруҳини эса армия генерали Сергей Суровикин бошқараётгани маълум бўлади.
2022 йил 8 октябр куни Суровикинни Украинадаги рус қўшинлари қўмондони этиб тайинлашади. Айнан унинг қўл остида руслар Украина энергетика тизимларига ёппасига зарба бера бошлайди. Россия Украинанинг энергетика инфратузилмаларига зарба бериш орқали расмий Киев музокараларда бироз ён беришига умид қилганди, аммо бундай бўлиб чиқмайди.
Ўша вақтда кремлпараст «Комсомолская правда» нашри Украина фуқаролик объектларига аёвсиз зарба беришда бош-қош бўлаётган Суровикинга шундай таъриф беради: «Суриядан кейин уни ҳамкасблари «генерал Армагеддон» деб аташади. Уни ностандарт ва кескин ҳаракат қилгани учун шундай чақиришган».
Суровикин Украинадаги қўшинлар қўмондони сифатида иш бошлаганида россиялик уруш тарғиботчиси бўлган блогерлар «генерал Армагеддон»ни тилидан бол томиб мақтайди. Аммо унинг қўл остида руслар Украина энергетика тизимларига зарба беришдан бошқа ҳеч нарсани эплай олишмайди. Суровикин лавозимга келганида Херсон ва Днипронинг бутун ўнг соҳили Украинага топширилиб, чекиниш ҳақида «осон бўлмаган қарорни» эълон қилганди.
Суровикин Украинагаги рус қўшинларини бошқарган вақтда «Вагнер» шунчаки яширин рус армияси эмас, тўлақонли хусусий ҳарбий компания экани баралла айтилган, Пригожин эса гуруҳ раҳбари эканини айтиб мақтана бошлаганди. Уруш бошланган вақтда «Вагнер» босқинда қаташмаганди, аммо 2022 йил март ойи охирига келиб Молкино полигонида ёппасига кўнгиллиларни «Вагнер» орқали урушга ёллаш бошланиб кетади. Май ва июн ойларида Пригожин қўшини Луҳанск области ҳудудида ҳужумлар амалга оширади. Улар Попасная, Северодонецк ва Лисичанск шаҳарларига ҳужумларида иштирок этишади. Августга келиб эса Бахмутга ҳужум бошлаб, 9 ойдан кейин шаҳарни эгаллайди.
Кейинчалик 23 июндаги ҳарбий исён билан тугаган Пригожин ва мудофаа вазирлиги ўртасидаги келишмовчилик 2022 йил декабр ойида, ҳали Суровикин қўмондон бўлган вақтда бошланганди. Пригожин 2016 йил Сурияда бўлгани каби мудофаа вазирлигини снаряд етказиб бермасликда айблаб, унинг ёлланма жангчилари айнан шу сабаб Бахмутни эгаллай олмаётганини айтади. Аммо бу сафар унинг эътирозлари Суриядагидан фарқли ўлароқ видеомурожаат кўринишида бўлади.
Владимир Путин эса бундай можаролар вақтида доимгидек бюрократик позициясида қолади. Янги йилнинг илк кунларида йиғилиш ўтказган Путин Бош штаб бошлиғи Валерий Герасимовни Украинадаги қўшинлар қўмондони этиб тайинлайди, Суровикин эса унинг ўринбосари даражасига туширилади. Май ойига келиб Пригожин «Вагнер» учун керакли снарядлар берилиши ваъда қилингани, бу борада мудофаа вазирлиги ва гуруҳ ўртасида айнан Сергей Суровикин воситачи бўлишини айтади.
Пригожин Москва томон юриш кўринишидаги исённи бошлаганида ҳарбийлар орасида биринчилардан бўлиб айнан Сергей Суровикин вагнерчиларга мурожаат қилиб, улардан доимий дислокация пунктига қайтишни сўрайди ва ҳаммаси олий бош қўмондон бошчилигида тинч йўл билан ҳал қилиниши кераклигини айтади. Қизиғи, «Вагнер» Москвага юриши вақтида уриб туширган самолёт айнан Суровикин раҳбарлик қиладиган ҳаво-космик кучларига тегишли бўлган. Суровикиннинг ўша мурожаати қандайдир штабда ёзиб олинган, генарал кадрда ПП-2000 пулемёт-тўппончани ушлаб гапирган.
Бу Суровикиннинг охирги марта оммага кўриниши бўлди. Шундан бери икки ҳафтадан ортиқ ўтди ва Суровикиндан ҳамон дарак йўқ. «Ҳали ҳам ҳеч эмас, халқ сайлаган президентга бўйсуниш керак ва шарт», деганди ўшанда генерал Суровикин.
BBC суриштирув вақтида Суровикин ҳамон Герасимовнинг ўринбосари экани ёки йўқлиги, ҳамон ҳаво космик кучларни бошқараётгани ёки йўқлиги ҳақида Россия мудофаа вазирлигига сўров юборган. Аммо ҳозиргача жавоб келмаган.
“Замин” янгиликларини “Facebook”да кузатиб боринг
