АҚШ ва Хитой можароси: Трамп даврида юз берадиган эҳтимоллар

^{Kevin Lamarque / Reuters / Scanpix / LETA}
АҚШ ва Хитой икки энг йирик дунёвий давлат бўлиб, уларнинг ҳар иккиси БМТ Хавфсизлик Кенгаши аъзоси ва ядровий қуролга эга давлатлар. Бу икки давлат иқтисодиёти жаҳон ялпи ички маҳсулотининг 40 фоизидан ортиғини ташкил этади. Улар ўртасидаги ҳар қандай можаро халқаро даражага кўтарилиб, бутун дунё аҳолисига таъсир қилиши мумкин.

Доналд Трамп президентликка қайтиши эҳтимоли кучайгани сайин бу можаро хавфи янада ҳақиқатга яқинлашаверди. Чунки Трампнинг дастурида Пекинга қарши кураш асосий мавзу сифатида кўрилади. Трамп The Wall Street Journal нашрига берган интервюсида «Си Жинпинг менинг ниҳоятда ғазабнок ярамаслигимни жуда яхши билади» деган гапи билан АҚШ-Хитой муносабатларида қандай ёндашув кутиш мумкинлигини кўрсатиб берди.

Республикачиларнинг ташқи сиёсатдаги асосий кучи бўлган «сорлочинлар/hawking policy» (қатъий сиёсий позиция тарафдорлари) фикрига кўра, Трампнинг икки президентлик давридаги ҳаракатлари ва айтган сўзлари америкаликларнинг Хитойга бўлган муносабатини шакллантириб келди.

Берлиндаги Карнеги маркази илмий ходими Темур Умаров «Медуза»га берган изоҳида Трамп даврида АҚШ ва Хитой ўртасидаги муносабатлар янада кескинлашиши мумкинлигини таъкидлайди. Бу муносабатларда Тайван можароси, савдо урушлари ва технологик рақобат асосий ўринни эгаллаши кутилмоқда.

АҚШ-Хитой муносабатлари қайси йўналишларда ривожланиши, кўп жиҳатдан, икки давлат етакчилари ҳаракатларига боғлиқ бўлиб қолмоқда.

Ярим асрлик йиллик муносабатлар кушандаси: Нега АҚШ ва Хитой ўртасидаги муносабатлар ёмонлашди ва Трамп даврида тикланиши мумкин эмас?

Замонавий дунёнинг энг қудратли давлатлари — АҚШ ва Хитой ўртасидаги муносабатлар сўнгги 50 йил ичидаги энг ёмон ҳолатга келди. Гарчи бу вазият Доналд Трамп сабабли юз бермаган бўлса-да, айнан Трамп бу жараённинг асосий триггерига айланди.

Муносабатлар ёмонлашувининг асосий сабаби — америкаликларнинг Хитойга нисбатан ўз сиёсатидан кўнгли совиши бўли. Бу сиёсат илдизлари «совуқ уруш» давридаги америка-совет муносабатларига бориб тақалади. 1970-йилларда АҚШ маочи Хитой билан яқинлашишга урина бошлади. Бу жараён Хитой ва СССР ўртасидаги муносабатлар кескинликка етган пайтда амалга оширилди.

1969 йил март ойида Совет ва Хитой чегарачилари Даман оролида тўқнашув содир этди. АҚШ буни Хитой билан яқинлашиш учун имконият сифатида кўрди. Бу яқинлашувнинг асосий ташаббускори машҳур америкалик дипломат Генри Киссинжер эди. Унинг «Хитой ҳақида» китобида таъкидлашича, 1970-йилларда америка-хитой «псевдоиттифоқи» шакллантирилган бўлиб, унинг асосий мақсади совет иттифоқини тийиб туриш бўлган. Хитой учун бу формат жуда манфаатли эди. Чунки Тайван масаласи инобатга олинмаса, АҚШ билан ҳамкорлик Пекинга асосий стратегик мақсадларига эришишга ёрдам берган.

1976 йилда Хитой раҳбари Мао Жедонг вафот этганидан сўнг Дэнг Сяопинг ислоҳотлари бошланади ва Хитой-АҚШ муносабатлари янги босқичга ўтди. Америка сиёсий доираларида Хитой Япония ёки Жанубий Корея каби демократия йўлига ўтишини умид қилувчилар пайдо бўлди.

Аммо бу умидлар узоққа бормади. Хитой сиёсий тизимидаги ўзгаришларга қарамасдан, автократик ҳокимият сақланиб қолди. АҚШ ва Хитой ўртасидаги зиддиятлар эса кейинги ўн йилликларда янада чуқурлашди.

Хитой ушбу умидларни оқлаш ниятида эмас эди. Бунинг илк очиқ ишораси 1989 йилда Тиананмэн майдонидаги намойишлар шафқатсизлик билан бостирилиши бўлди. Вақт ўтиши билан Хитой ўз йўлидан юриш ниятида эканини кўрсатувчи сигналлар янада кўпайди.

АҚШнинг 44-президенти Барак Обама ва унинг Давлат котиби Ҳиллари Клинтон Америка-Хитой муносабатларини қайта кўриб чиқишга ҳаракат қилди. Уларнинг «Осиёга бурилиш» (Pivot to Asia) ташқи сиёсий стратегияси асосан шу мақсадга қаратилганди. Аммо бу стратегия муваффақиятли бўлмади, чунки асосий муаммо — АҚШ иқтисодиётини жаҳондаги етакчи позициядан суриб чиқариш томон ҳаракат қилаётган Хитой иқтисодиётига бўлган боғланиб қолгани бўлди. Трамп эса буни тўғрилашга ваъда берган.

АҚШнинг 45-президенти биринчи муддати давомида Хитойга оид юзлаб қонун ва ҳужжатларни ўзгартиришга улгурди ҳамда «ажрашиш» (decoupling — босқичма-босқич муносабатларни узиш) жараёнини бошлади.

Аммо Трампнинг 2016–2020 йилларда Хитойга оид асосий ютуғи шунда эдики, у АҚШ ва Хитой муносабатларини шунчалик радикал ўзгартирдики, уларни XXI аср бошидаги одатий ҳолатга қайтаришнинг иложи бўлмади. 46-президент Жо Байден эса гарчи Трампнинг барча қарашларини қўлламаса-да, унинг Хитой бўйича йўналишини давом эттирди.

Байден маъмуриятининг Хитойга бўлган ёндашуви тизимли ва ҳар томонлама кенг кўламли эди. Экспертлар унинг қуйидаги ютуқларини таъкидлашади:

• аҳамиятли соҳаларда (микрочиплар, пўлат ва алюминий, электромобиллар, аккумуляторлар, қуёш панеллари ва ҳ.к.) божлар кенгайтирилди;
  
• Американинг юқори технологияли соҳасига 2 трлн долларлик ички инвестициялар киритилди (шу жумладан, CHIPS and Science Act орқали муҳим молиявий қўллаб-қувватлаш);
  
• Ҳинд-Океания минтақасида янги алянслар яратилди (AUKUS, QUAD, Япония-Филиппин-АҚШ уч томонлама формати);
  
• Хитойга қарши курашни НАТО ва Катта еттилик майдонларида самарали мувофиқлаштириш таъминланди.
  

Шу билан бирга, Байден маъмурияти Хитой раҳбарияти билан алоқаларни, айниқса, мудофаа вазирликлари даражасида мулоқотни сақлаб қолди.

Байденнинг Хитойга бўлган ёндашувини пацифистик деб атаб бўлмайди. Олдинги демократ маъмуриятлар билан таққослаганда, Байден Хитойга нисбатан анча қатъий позицияда бўлган.

Америкача консенсус: Хитойга қарши кураш республикачилар ва демократларни қандай бирлаштирди ва экспертлар нега АҚШни қуроллантиришга чорламоқда?

Вашингтонда Хитойга нисбатан демократлар ва республикачи партиялар ўртасидаги ҳамфикрлилик бугуннинг ажойиб феномени бўлиб, бу замонавий Америка жамиятдаги чуқур қутблашувга қарамасдан шаклланган.

Бу ҳолат фақат Трампнинг ютуғи эмас, балки халқаро алоқалар бўйича америкалик мутахассисларнинг, айниқса, Хитой бўйича экспертларнинг, АҚШнинг глобал сиёсатдаги таъсири пасайишига бўлган рефлексияси натижаси ҳисобланади.

Бу нега муҳим?

АҚШда ташқи сиёсат бўйича экспертлар жамоаси Россия ва бошқа баъзи постсовет давлатларидаги авторитар режимлар шароитида кузатилган вазиятдан кескин фарқ қилади. Америка ташқи сиёсат механизми асосида «айланма эшиклар» (revolving doors) тизими ётади, яъни кўплаб экспертлар илгари давлат лавозимларида ишлаган ёки келажакда ишлаш ниятида.

Шу сабабли, АҚШда экспертлар жамоаси ва қарор қабул қилувчи шахслар бир-бири билан яқин алоқада бўлади. Ташқи сиёсат соҳасида сиёсий шахслар ва тадқиқотчилар ўртасидаги чегаралар амалда йўқолган. Бу ҳолат америкалик экспертлар фикрларининг таъсирини Россия ёки Марказий Осиё мамлакатларидаги экспертларга нисбатан анча кучли қилади.

Обама-Трамп ўтиш даврида Хитойга нисбатан «сорлочинча» қараш америкалик хитойшунослар орасида маргинал ҳисобланган. 2018 йилда Дуглас Паал (Роналд Рейган ва катта Жорж Бушнинг маъмуриятларида ишлаган машҳур хитойшунос) ҳамкасблари орасидаги ёндашув ўзгаришини авлодлар алмашуви билан изоҳлаган эди:

«Ҳозирги америкалик амалдорларнинг аксарияти Хитой йўналишида 10 йилдан ошиқ ишламаган. Улар учун Хитой 37-президент Ричард Никсоннинг қашшоқ ва орқада қолган давлат билан муносабатларни тиклаш учун Пекинга ташрифидан эмас, 2008 йилги Пекин Олимпиадаси билан бошланган».

Бу ўзгариш Трампнинг биринчи президентлик муддати билан мос келди. 2023 йил ноябрида АҚШ ташқи сиёсати афсонаси, замонавий хитой-америка муносабатлари меъморларидан бири, Генри Киссинжер вафот этганидан сўнг, АҚШнинг Хитойга ёндашувини муҳокама қилишда қарама-қаршилик зарурияти эмас, унинг деталлари баҳси янги меъёрга айланди. Эндиликда Хитой билан биргаликда яшаш маргинал нуқтайи назар сифатида кўрила бошлади.

Бу феноменга Хитой бўйича экспертлик ҳамжамиятининг кўзга кўринарли вакилларининг Foreign Affairs журналидаги оммавий дебатлари бунга ёрқин мисол бўла олади. Трамп маъмуриятидаги Миллий хавфсизлик кенгашининг Осиё йўналиши раҳбари Мэттю Поттинжер ва Конгресснинг Хитой бўйича қўмитаси раҳбари Майк Галлаҳер бир томондан, Байден маъмуриятининг собиқ амалдорлари Раш Доши, Жессика Чэн Вайсс ва Жеймс Стайнберг иккинчи томондан баҳслашишди.

Тахмин қилиш мумкинки, экспертлар АҚШ Хитой билан зиддиятга бориши керакми, деб баҳслашишгани йўқ, бу ишни қай тарзда яхшироқ амалга ошириш мумкин деб ёқа йиртишди.

Республикачилар Поттинжер ва Галлаҳер Байден маъмуриятини «бошқариладиган рақобат» стратегиясида айблашди ва бу билан Хитой билан курашда ярим чоралар билан ютуққа эришиб бўлмаслигини таъкидлашди:

«АҚШ Хитой билан баслашувни бошқармаслиги керак; уни ютиши керак», — дея хулоса қилишди улар.

Муаллифларнинг фикрича, Америка Хитой раҳбариятини фақатгина ички ва ташқи сиёсатини тубдан ўзгартиришга мажбур қила олгандагина курашда ғолиб бўлади:

«Ғалаба қай кўринишда бўлади? Хитойнинг коммунистик раҳбарияти АҚШ ва унинг иттифоқчилари билан қайноқ ёки совуқ зиддиятларда устунликка эришишга уринишларидан воз кечади. Хитой халқи, ҳукмрон элитадан бошлаб оддий фуқароларгача, ички репрессияларга ва ташқи душманликка асосланмаган янги ривожланиш ва бошқарув моделларини ўрганишни бошлайди».

Поттинжер ва Галлаҳернинг фикрича, бу мақсадга эришиш учун тезкор милитаризация ва ҳатто жамият сафарбарлиги тақозо этилади.

Трампнинг Оқ уйга қайтиши билан шундай қарашлар янги маъмурият қабул қиладиган қарорлар асосига айланиши мумкин.

Эскалация бўйича маслаҳатчилар: Трампнинг Хитой бўйича сиёсатини ким белгилаб беради ва нега бу одамлар барибир «hawk» йўналишига тушишади?

Трампнинг Хитойга нисбатан сиёсати унинг атрофини ўраб турган шахсларга боғлиқ бўлади. Хитой бўйича сиёсатни шакллантиришга таъсир кўрсатиши мумкин бўлган асосий номзодлар:

Марко Рубио — Трамп уни ташқи ишлар вазири лавозимига номзод сифатида кўрсатган. Рубио Америка сиёсий доираларида Хитойга нисбатан энг қаттиқ позицияда бўлган шахслардан бири. У 2020 йилдан бери Ҳонгконгдаги вазият бўйича позицияси туфайли Хитой санкцияларига учраган. У Шинжонда мажбурий меҳнат орқали ишлаб чиқарилган маҳсулотлар импорт қилинишини тақиқловчи қонун ташаббускори бўлган.

Майкл Уолтц — Миллий хавфсизлик бўйича маслаҳатчи лавозимига номзод. У собиқ ҳарбий бўлиб, Буш маъмуриятида хизмат қилган. У Хитой билан муносабатларни радикал қайта кўриб чиқиш тарафдори.

Пит Ҳегсет — мудофаа вазири лавозимига эҳтимолий номзод. У Трамп севадиган Fox News телеканалидаги машҳур етакчи бўлган.

Жон Рэтклифф — МРБ раҳбари лавозимига номзод. Рэтклифф Трампнинг илк президентлиги даврида АҚШ Миллий разведка директори бўлган.

Роберт Лайтҳайзер — Ташқи савдо бўйича вакиллик лавозимига номзод. Трамп президентлиги даврида Хитой билан савдо урушида фаол иштирок этган.

Жейкоб Ҳелберг — Давлат департаментида муҳим лавозимга кўрсатилаётган номзод.

Бу номзодлар Хитойга нисбатан қаттиқ чораларни қўллаш тарафдори бўлиб, уларнинг таъминланиши Трамп маъмуриятининг Хитойга нисбатан сиёсатини янада кескинлаштириши мумкин.

Трамп маъмуриятига тўғридан тўғри кирмаса-да, унинг сиёсатини қўлловчи бошқа тарафдорлари ҳам бор, улар лавозимига кўра Хитой билан ишламайди, аммо Пекинни Америка манфаатлари учун асосий таҳдид, деб билади. Улардан бири — Арканзас штатидаги республикачи сенатор Том Коттон. Трамп унга МРБни бошқаришни таклиф қилган, аммо Коттон бу лавозимдан бош тортган. Axios нашри ёзишича, у Сенатнинг разведка бўйича қўмитасига раислик қилади.

The New York Times нашридаги можароли колонкаси орқали танилиш билан бирга, Коттон Хитойга қарши қаттиқ позицияда ва шу борадаги қонун лойиҳалари ташаббускори сифатида танилган (масалан, Америка давлат органларига Huawei ва ZTE каби хитойлик техногигантларнинг ускуналаридан фойдаланишни тақиқлаш; хитойлик талабаларнинг АҚШ технология университетларида ўқишини чеклаш; TikTok’ни АҚШда блоклаш ва бошқа ташаббуслар). Хитойнинг инглиз тилида чиқадиган Global Times нашри кўпгина ташаббуслари ва қаттиқ риторикаси учун Коттонни «неонацист» деб атаган.

Оммавий чиқишларида Коттон Америка «ёвузлик империяси [Хитой]ни енгиши ва хитойлик коммунистларни тарих чиқиндихонасига улоқтириши керак», деб таъкидлаган.

2021 йилда у 84 саҳифадан иборат «Beat China. Targeted Decoupling and the Economic Long War» («Хитойни енгиш. Йўналтирилган ажралиш ва узоқ иқтисодий уруш») номли докладини чоп этган бўлиб, унда Америка иқтисодиётини Хитойдан тезкор ажратишни (хусусан, мудофаа, технологиялар ва тиббиёт соҳаларида) таклиф қилган. Шунингдек, баъзи товарлар учун экспорт назоратини жорий этиш (айниқса, микрочиплар бўйича) ва Жаҳон савдо ташкилоти каби халқаро институтларни қайта кўриб чиқишни ёки янги халқаро ташкилотлар тузишни таклиф қилган. Коттоннинг янги китоби «Seven Things You Can’t Say About China» («Хитой ҳақида айтилмайдиган етти нарса») 2025 йил феврал ойида чоп этилиши режалаштирилган.

Биринчи президентлик муддатидан фарқли равишда, иккинчи президентлик даврида Трампни АҚШнинг айрим фикр марказлари томонидан қўллаб-қувватланадиган тарафдорлари бор. Масалан, юқорида зикр этилган Мэттю Поттинжер Капитолий штурмидан кейинги куни президентнинг жамоасидан кетган бўлса-да, ҳозирда Гувер институтида ишлаб, Хитойга қарши кун тартибида фаол иштирок этмоқда.

Тайван, савдо, технологиялар: Трамп Хитойга нозик мавзуларда қандай босим ўтказади ва ҳарбий можаро қанчалик ҳақиқатга яқин?

Трампнинг айрим номзодлари лавозимга киришишдан аввал Сенатда тасдиқланиши керак, аммо бу сафар Сенатда республикачиларнинг кўпчиликда эканини инобатга олганда, уларнинг тасдиқланиш эҳтимоли юқори. Янги сайланган президентнинг маслаҳатчилари ва тарафдорларининг Хитойга бўлган қарашларидан маълумки, икки томонлама муносабатларда яхшилик кутилаётгани йўқ. Воқеалар ривожи қуйидагича бўлиши мумкин.

Хитой ва АҚШ савдоси

Трамп Хитойнинг барча импортига 60 фоизлик бож жорий қилиш ва янги савдо урушини бошлашни ваъда қилган. Бундай радикал қадам Хитой иқтисодиётининг пандемиядан кейин ҳам оғир аҳволда эканини инобатга олганда, йиллик ўсиш суръатларини икки баробарга қисқартириши, шунингдек, бутун жаҳон ишлаб чиқариш занжирларини тебратиши мумкин.

Агар Трамп ўз ваъдаларини бажарса, Хитой икки йўлдан бирини танлашига тўғри келади: янги шароитларга мослашиш ёки кескин жавоб қайтариш. Хитой АҚШ компаниялари, жумладан Apple ва Intel, учун муҳим бўлган ички бозорда қийинчиликлар яратиш орқали қарши ҳаракат қилиш имконига эга. Хитой аввалги даврда Трампга қандай жавоб беришни яхши ўрганганини билдириб, янги шароитларга тайёр эканини таъкидлаган. Мамлакат тегишли қонун ҳужжатларини қабул қилиб, айниқса, хорижий санкцияларга қарши қонун каби воситаларни ишга туширган ва АҚШнинг Россияга нисбатан санкциялари тажрибасидан фойдаланиб келган. Бу йиллар давомида Хитой Американинг айрим компанияларига нисбатан чекловлар жорий қилган (масалан, Nvidia чип ишлаб чиқарувчиси, PVH Group, Skydio дрон ишлаб чиқарувчиси ва Intel каби компаниялар).

Бу жараёнларда Трампга яқинлашган Илон Маскнинг ўрни қизиқарли. Tesla автомобилларининг ярми Хитойда ишлаб чиқарилади ва ХХР Tesla учун АҚШдан кейин иккинчи энг катта бозор саналади. Маскнинг бу савдо зиддиятлари давомида қандай қадамлар қўйиши ҳам жиддий эътиборда бўлади.

Технологиялар экспортини назорат қилиш

Жо Байден маъмуриятининг Хитойга технологиялар экспортини назорат қилишга бўлган ёндашувини АҚШ президентининг миллий хавфсизлик бўйича маслаҳатчиси Жейк Салливаннинг қисқа иқтибоси билан тавсифлаш мумкин: «Кичик ҳовли ва баланд девор» (Small yard and high fence). «Ҳовли» ичидаги барча нарса хитойликларга очиқ бўлади, қолгани эса «девор» ортида қолади.

Шу билан бирга, «ҳовли» ва «девор» қурилиши тизимли ва босқичма-босқич амалга оширилди. Трамп учун бундай ёндашув жуда тартибли ва олдиндан айтса бўладиган кўриниши мумкин. Байденнинг тартибли ёндашуви хитойликларга ҳаракатланиш учун жой ва музокаралар ўтказиш имкони қолдирмаган. Аммо Трамп билан экспорт назоратининг ҳар қандай жиҳати бошқа масалаларни ҳал қилиш учун савдо объектига айланиши мумкин.

Айрим мутахассислар фикрича, Трамп Хитой билан музокараларни қайта бошлаб, янги савдо битимини имзолашни истаб қолиши мумкин. Агар шундай бўлса, Байден давридаги муросасиз экспорт назоратининг кўп жиҳатлари янги маъмурият қўлида савдо воситасига айланиши мумкин. Ҳатто икки томонлама муносабатларнинг энг хавфли мавзуси ҳам шундай восита бўлиши мумкин. Навбатда шулар ҳақида сўз боради.

Тайван

Тайван масаласи Америка-Хитой муносабатларининг асосини ташкил қилади. Аслида, Вашингтон ва Пекин ўртасидаги муносабатлардаги муаммолар айнан ушбу масала атрофида шаклланган ва икки томон ҳам онгли равишда уни кейинга суриб келган. Ҳозир эса ўша «кейин» яқинлашиб бормоқда.

АҚШ «Бир Хитой сиёсати»ни амалга ошириб, де-юре фақат битта қонуний Хитой ҳукумати мавжудлигини тан олади. Бироқ, Пекиннинг статус-квони ўзгартиришга ва оролни асосий ҳудудга қўшиб олишга қаратилган ҳар қандай уринишларига кескин қарши чиқади. Бу ноаниқлик қатор расмий ҳужжатларда мустаҳкамланган. Улар орасида энг муҳими — «Тайван билан муносабатлар тўғрисидаги қонун». Унга кўра, Вашингтон оролга ёрдам беришни ваъда қилади, аммо ҳеч қандай ҳуқуқий мажбуриятларни ўз зиммасига олмайди.

Ҳозирда Америка Тайванни ҳимоя қилишга юридик жиҳатдан мажбур эмас ва узоқ йиллар давомида Вашингтон оролга хавфсизлик кафолатлари тақдим этмаган. Аммо сўнгги йилларда вазият ўзгармоқда. Бу ўзгаришлар Трамп даврида бошланиб, Байден даврида давом этди — Байден бир неча бор Хитой ҳужуми содир бўлса, АҚШ Тайванни ҳимоя қилишга тайёр эканини маълум қилди.

Бир томондан, Трампнинг атрофида Тайванни мустақил давлат сифатида тан олиш позициясини қўллаб-қувватлашни истаган кўплаб шахслар бор — айниқса, бу йил бошида Тайванда Демократик Прогрессив партиядан Лай Чинг-тэ ғалаба қозонганидан сўнг. У ўзини «Тайваннинг мустақиллиги учун прагматик курашчи» деб танитган эди. Бошқа томондан, Трамп бир неча бор Тайванни музокаралардаги актив сифатида кўриши ва зарур бўлса, уни савдо ёки бошқа Америка манфаатлари йўлида Пекинга имтиёзлар эвазига қурбон қилиш мумкинлигини билдирган.

Трамп қайси йўналишни танлаши (Тайванга кўмак орқали Хитойга босим ўтказиш ёки оролни қўллаб-қувватлашдан воз кечиб, савдо масалалари бўйича Пекиндан имтиёзлар олиш) орол атрофидаги можаролар кучайиши (шу жумладан, ҳарбий эскалация) юз бериши ёки йўқлигини белгилайди. Бу эса ядро қуролига эга энг йирик давлатлар ўртасидаги урушга дунёни қанчалик яқинлаштиришини аниқлайди.

Пекиннинг нуқтайи назари: Хитой ҳукумати Трампдан нималар кутмоқда ва нега ХХРда ҳамма АҚШ билан муносабатлар ёмонлашувини кутаётгани йўқ?

Трампнинг ғалабасига Хитойдан биринчи расмий реакция энг юқори даражада берилди. Хитой Халқ Республикаси раиси Си Жинпинг шахсан республикачига қўнғироқ қилиб, уни қуйидаги сўзлар билан табриклади:

«Тарих шундан далолат берадики, Хитой ва АҚШ ҳамкорликдан фойда кўради, тўқнашув эса иккала томонга ҳам зарар етказади. Барқарор, соғлом ва мустаҳкам хитой-америка муносабатлари ҳар икки давлатнинг умумий манфаатларига, шунингдек, халқаро ҳамжамиятнинг умидларига мос келади. Ишонамизки, ҳар икки томон ўзаро ҳурмат, тинч ҳамкорлик ва ўзаро манфаатли муносабатлар принципларига амал қилади, мулоқот ва алоқаларни кучайтиради, зиддиятларни тўғри бошқаради, ўзаро манфаатли ҳамкорликни кенгайтиради ва хитой-америка ҳақиқий ҳамкорлиги йўлида янги босқичга ўтади. Бу нафақат мамлакатларимиз, балки бутун дунё учун фойда келтиради».

Шу йўналишдаги мақола кейинги куни «Жэнмин Жибао» газетасида ҳам чоп этилди. Хитой Коммунистик партиясининг ахборот нашри мақоласи «Хитой-Америка барқарор муносабатлари ҳар икки давлат манфаати учун», деб номланди. Онлайн версия эса Иккинчи жаҳон уруши даврида Хитойда хизмат қилган АҚШ армияси ветеранлари ҳақидаги мақолани эълон қилди. Сиёсий мессеж аниқ: АҚШ ва Хитой ўтмишда ҳамкорлик қилган, бугун ҳам ҳамкорлик қилиши мумкин.

Хитой экспертлар жамоасида эса турлича фикрлар билдирилди:

• Шангҳай халқаро тадқиқотлар университети профессори Хуанг Жинг Трампнинг Украинадаги урушни тугатишга қаратилган ваъдаларини АҚШнинг Хитойга диққатини қаратиш истаги билан боғлади. Унинг фикрича, Вашингтон Хитой ва Россия ўртасидаги муносабатларни заифлаштиришга ҳаракат қилиши мумкин.
  
• Россия-Хитой муносабатлари мустаҳкамлигига шубҳа билдиргани учун лавозимидан четлатилган, давлат сиёсатини тадқиқ қилиш марказининг собиқ вице-раиси Ху Вэй Трампнинг ҳокимиятга келиши ва унга қўшимча равишда Илон Маск билан келишувларга эришиш имконияти борлигини таъкидлайди.
  
• Синҳуа университетининг халқаро муносабатлар институти декани Ян Сюэтунг, Пекин университетининг халқаро муносабатлар институти директори Цзя Цинго ва Фудан университетининг Америка тадқиқотлари маркази директори У Синбо эса оптимист эмас. Улар савдо ва хавфсизлик масалаларида Хитой-Америка муносабатларида кескинлашувни тахмин қилишмоқда.
  

Хитой жамоатчилиги АҚШ сайловларини яқиндан кузатди. Трампнинг ғалабаси кунида «Трамп ўз ғалабасини расман эълон қилди» ҳэштеги билан чиқарилган постлар Weibo ижтимоий тармоғида 1 миллиарддан ортиқ кўришлар йиғди. Шунингдек, ижтимоий тармоқларда Трампни хитой сериалининг машҳур қаҳрамони «Чжэн Ҳуан тарихи» бош қаҳрамони ўрнида тасвирлаган мем тарқалди. Бу эпизод қаҳрамоннинг саройга қайтиб, ўч олишга қасд қилишини эслатади.

Хитойнинг ҳаракатлари Трампнинг танловига боғлиқ бўлади. Ҳозирча у икки хил сигнал юбормоқда: бир томондан Хитойни турли айбларда айблаб, иккинчи томондан, Си Жинпингни ўз инаугурациясига таклиф қилмоқда.

Ташвишли кутилмалар: нима учун баъзи экспертларнинг оптимизми шубҳалар уйғотади ва икки нарцисс давлатнинг кураши нималарга олиб келади?

Бугунги кунда фақат бир нечта аниқ прогнозларни айтиш мумкин:

Биринчидан. Ҳеч қандай яхшилик кутмаслик керак. Баъзи экспертларнинг Трамп ва унинг жамоаси билан келишиш мумкинлиги ҳақидаги оптимизми асосан Трампнинг бизнес одами эканига боғлиқ. Аммо бу фикрга асосий қарши далил шундаки, Хитой иқтисодиёти биринчи Трамп президентлиги давридаги ҳолатдан анча ёмонлашган (кўчмас мулк бозоридаги инқироз, иқтисодий ўсиш секинлашиши, ички қарз даражаси юқорилиги, заиф ички истеъмол, уй хўжаликларининг юқори жамғармаси, демографик муаммолар ва ҳ.к). Хитой иқтисодиёти аллақачон қийин аҳволда ва янги турбулентлик нафақат Хитойга, балки бутун дунё иқтисодиётига зарар келтириши мумкин.

Иккинчидан. Кўплаб давлатлар икки гигант ўртасидаги можародан четроқда туришни исташи мумкин. Улар, эҳтимол, Пекин ва Вашингтонни четлаб ўтадиган майдонлар яратишга уринади. Бу нафақат ўрта ва кичик мамлакатларга, балки Евроиттифоқ каби АҚШнинг йирик иттифоқдошларига ҳам тегишли. Америкалик шарқшунос ва Жорж Буш администрациясининг собиқ ходими Эван Фейгенбаум АҚШ ва Хитойни «нарцисс» давлатлар деб атайди. Улар фақат ўз миллий манфаатларини кўради, қолганини эса пайқамайди. Бундай ёндашув натижасида бошқа мамлакатлар ушбу икки давлат ўртасида қолмаслик учун минтақавий масалаларни уларсиз ҳал қилишга ҳаракат қилади.

Учинчидан. Иқлим инқирозидан қочиб бўлмайди. Байден маъмурияти даврида АҚШ ва Хитой ўртасида ҳеч бўлмаса иқлим масалаларида ҳамкорлик сақланиб қолган эди. Энди буни унутса ҳам бўлади: Трамп ва иқлим сиёсати мутлақо зид тушунчалар.

Пекин ва Вашингтон муносабатларининг дунё барқарорлигига бошқа таъсири тўғрисида холис таҳлил учун аниқ тушунчалар йўқ. Бу бўйича номувофиқ прогнозлар қилиш ёки шунчаки кузатиш билан чекланиш мумкин. Бу эса кўп ҳам куттирмайди. “Замин” янгиликларини “Инстаграм”да кузатиб боринг