Air India Boeing 787 нега қулади? Ҳалокат бўйича дастлабки ҳисобот эълон қилинди

Air India авиакомпаниясининг Аҳмадободдан Лондонга йўл олган Boeing 787 Dreamliner самолёти ҳавога кўтарилганидан бир дақиқага ҳам етмасдан ҳалокатга учраганди. Бу мудҳиш фожиа бутун дунё авиациясида жиддий шов-шувларга сабаб бўлди. Мана, орадан бир ой ўтиб, Ҳиндистон ҳукумати тергов натижаларининг дастлабки хулосаларини эълон қилди.

15 саҳифадан иборат ҳисоботда келтирилишича, самолётдаги икки асосий двигател бир зумда ишдан чиқиб, ҳавода тўхтаб қолган. Бу ҳолатда лайнер тортиш кучини йўқотган ва 40 сония ичида ерга урилган. Энди эса барча мутахассисларни ўйлантираётган савол: нима учун двигателлар тўхтади? Тумблерлар қандай қилиб “иш” ҳолатидан “ўчирилган” ҳолатига ўтиб қолди?

Қатъий қоидаларни бузувчи сирли ҳаракат

Ҳисоботда таъкидланишича, ҳар икки ёқилғи узатиш тумблери парвоз бошланиши билан “cut-off” ҳолатига ўтказилган. Бу ўта кам учрайдиган ва одатда фақат самолёт ерда турганда қўлланиладиган амалиёт. Бундай вазиятда двигателларга ёқилғи етиб бормайди, улар автоматик равишда ўчади. Ҳолбуки, бу тушунарли хато эмас — бу хатони қилиш жуда эҳтимолсиз, айниқса тажрибали учувчилар томонидан.

Самолёт бошқарувида бўлган командир Сумит Сабҳарвал 15 000 соатдан ортиқ парвоз тажрибасига эга, иккинчи учувчи Клайв Кундер эса 3 400 соат парвоз қилган, ҳамда ҳар иккаласи ҳам малакали пилот сифатида қайд этилган. Шундай экан, бундай хато тасодифан содир бўлиши мумкинми?

Ҳаводаги оғир суҳбат: “Нега ўчирдинг?” – “Мен қилмадим!”

Муҳандислар ва мутахассислар ушбу тумблерлар нотўғри ишлатилишига кўпгина тахминлар келтиришди. Аммо ҳисоботда энг ҳайратланарлиси – учувчилар ўртасидаги радиосуҳбат:

“Нега двигателларни ўчирдинг?”, – деган сўровдан кейин иккинчи учувчи: “Мен бундай қилмадим”, – деб жавоб қайтаради. Суҳбатда ким сўради ва ким жавоб берди — бу аниқ қилинмаган. Аммо айнан шу суҳбат ҳалокатнинг инсон омили билан боғлиқ бўлиши эҳтимолини кучайтиради.

Захира тизим ишлади, лекин қутқара олмади

Самолётда электр таъминоти ва бошқа асосий функциялар учун қўшимча захира тизимлар ишга туширилган — ҳаво турбинаси ва ёрдамчи генератор фаоллашган. Аммо улар парвозни давом эттириш учун етарли тортиш кучини бера олмайди. Биринчи двигател қайта ишга тушганига қарамай, иккинчиси уланишга улгурмаган. Шундай қилиб, пастлайётган самолётни юқорига чиқариш учун зарур энергия етмаган.

Қанот механизми ёки двигател носозлиги? Ёки бошқа нарсами?

Авиация муҳандислари форумларида билдирилган тахминлардан бири — пилотлар шассини йиғиш пайтида қанотнинг ортқанотчасини (закрилка) круиз ҳолатига ўтказиб юборган бўлиши мумкин. Бу эса паст тезликда қанот кўтариш қувватини йўқотишига ва самолётнинг барқарор парвоз қилиш қобилияти пасайишига сабаб бўлади.

Бошқа версиялар ҳам бор: масалан, катта қушлар тўдаси двигателга урилиб, иккаласи ҳам ишдан чиққани, ёқилғининг ифлослангани ёки ҳатто двигателни бошқарувчи FADEC тизимининг ишдан чиққани эҳтимоллари муҳокама қилинмоқда.

Boeing ва GE ўзини оқладими?

Reuters таъкидлашича, Ҳиндистоннинг расмий тергов гуруҳи ҳозирча Boeing ёки GE (двигател ишлаб чиқарувчиси) компанияларини ҳалокатда тўғридан тўғри айбламайди. Уларнинг фикрига кўра, самолётнинг ўзида ҳам, унинг техникасида ҳам жиддий нуқсон аниқланмаган.

Бу ҳодиса тўлиқ аниқлик киритилиши учун яна бир неча ой терговни талаб этади. Ҳозирда фақат бир нарса аниқ: бу ҳалокатда инсон омили ўта муҳим роль ўйнаган бўлиши мумкин.

Яккаликда қолган йўловчи — омон қолган ягона киши

Фожиада 260 киши ҳалок бўлган. Бортда 241 нафар йўловчи ва экипаж аъзолари бўлган, ерда эса қурбонлар сони кейин маълум қилинди. Бир йўловчи омон қолгани қайд этилган — у тушунарсиз ва шок ҳолатида госпиталга ётқизилган.

Хулоса: саволлар кўп, жавоблар кам

Ҳозирдаги барча саволларнинг марказида эса битта жиддий масала бор — икки тумблер нима учун, қандай ва ким томонидан ўчирилди?

Жамоатчилик, экспертлар ва қурбонлар яқинлари бу саволларга аниқ жавоб кутади. Boeing 787 Dreamliner каби замонавий самолётларда бундай фожиа қандай юз бериши мумкинлиги ҳали ҳам жавобсиз қолмоқда.

Ҳозирча маълум бўлган нарса – бу авиаҳалокат бутун дунё авиация хавфсизлиги тизими учун жиддий дарсга айланиши керак. Хатолар такрорланмаслиги учун эса, ҳамма омиллар тўлиқ ва холисона ўрганилиши лозим. «Замин»ни Telegram’да ўқинг!