Air India Boeing 787 nega quladi? Halokat bo‘yicha dastlabki hisobot e’lon qilindi

Air India aviakompaniyasining Ahmadoboddan Londonga yo‘l olgan Boeing 787 Dreamliner samolyoti havoga ko‘tarilganidan bir daqiqaga ham yetmasdan halokatga uchragandi. Bu mudhish fojia butun dunyo aviatsiyasida jiddiy shov-shuvlarga sabab bo‘ldi. Mana, oradan bir oy o‘tib, Hindiston hukumati tergov natijalarining dastlabki xulosalarini e’lon qildi.

15 sahifadan iborat hisobotda keltirilishicha, samolyotdagi ikki asosiy dvigatel bir zumda ishdan chiqib, havoda to‘xtab qolgan. Bu holatda layner tortish kuchini yo‘qotgan va 40 soniya ichida yerga urilgan. Endi esa barcha mutaxassislarni o‘ylantirayotgan savol: nima uchun dvigatellar to‘xtadi? Tumblerlar qanday qilib “ish” holatidan “o‘chirilgan” holatiga o‘tib qoldi?

Qat’iy qoidalarni buzuvchi sirli harakat

Hisobotda ta’kidlanishicha, har ikki yoqilg‘i uzatish tumbleri parvoz boshlanishi bilan “cut-off” holatiga o‘tkazilgan. Bu o‘ta kam uchraydigan va odatda faqat samolyot yerda turganda qo‘llaniladigan amaliyot. Bunday vaziyatda dvigatellarga yoqilg‘i yetib bormaydi, ular avtomatik ravishda o‘chadi. Holbuki, bu tushunarli xato emas — bu xatoni qilish juda ehtimolsiz, ayniqsa tajribali uchuvchilar tomonidan.

Samolyot boshqaruvida bo‘lgan komandir Sumit Sabharval 15 000 soatdan ortiq parvoz tajribasiga ega, ikkinchi uchuvchi Klayv Kunder esa 3 400 soat parvoz qilgan, hamda har ikkalasi ham malakali pilot sifatida qayd etilgan. Shunday ekan, bunday xato tasodifan sodir bo‘lishi mumkinmi?

Havodagi og‘ir suhbat: “Nega o‘chirding?” – “Men qilmadim!”

Muhandislar va mutaxassislar ushbu tumblerlar noto‘g‘ri ishlatilishiga ko‘pgina taxminlar keltirishdi. Ammo hisobotda eng hayratlanarlisi – uchuvchilar o‘rtasidagi radiosuhbat:

“Nega dvigatellarni o‘chirding?”, – degan so‘rovdan keyin ikkinchi uchuvchi: “Men bunday qilmadim”, – deb javob qaytaradi. Suhbatda kim so‘radi va kim javob berdi — bu aniq qilinmagan. Ammo aynan shu suhbat halokatning inson omili bilan bog‘liq bo‘lishi ehtimolini kuchaytiradi.

Zaxira tizim ishladi, lekin qutqara olmadi

Samolyotda elektr ta’minoti va boshqa asosiy funksiyalar uchun qo‘shimcha zaxira tizimlar ishga tushirilgan — havo turbinasi va yordamchi generator faollashgan. Ammo ular parvozni davom ettirish uchun yetarli tortish kuchini bera olmaydi. Birinchi dvigatel qayta ishga tushganiga qaramay, ikkinchisi ulanishga ulgurmagan. Shunday qilib, pastlayyotgan samolyotni yuqoriga chiqarish uchun zarur energiya yetmagan.

Qanot mexanizmi yoki dvigatel nosozligi? Yoki boshqa narsami?

Aviatsiya muhandislari forumlarida bildirilgan taxminlardan biri — pilotlar shassini yig‘ish paytida qanotning ortqanotchasini (zakrilka) kruiz holatiga o‘tkazib yuborgan bo‘lishi mumkin. Bu esa past tezlikda qanot ko‘tarish quvvatini yo‘qotishiga va samolyotning barqaror parvoz qilish qobiliyati pasayishiga sabab bo‘ladi.

Boshqa versiyalar ham bor: masalan, katta qushlar to‘dasi dvigatelga urilib, ikkalasi ham ishdan chiqqani, yoqilg‘ining ifloslangani yoki hatto dvigatelni boshqaruvchi FADEC tizimining ishdan chiqqani ehtimollari muhokama qilinmoqda.

Boeing va GE o‘zini oqladimi?

Reuters ta’kidlashicha, Hindistonning rasmiy tergov guruhi hozircha Boeing yoki GE (dvigatel ishlab chiqaruvchisi) kompaniyalarini halokatda to‘g‘ridan to‘g‘ri ayblamaydi. Ularning fikriga ko‘ra, samolyotning o‘zida ham, uning texnikasida ham jiddiy nuqson aniqlanmagan.

Bu hodisa to‘liq aniqlik kiritilishi uchun yana bir necha oy tergovni talab etadi. Hozirda faqat bir narsa aniq: bu halokatda inson omili o‘ta muhim rol o‘ynagan bo‘lishi mumkin.

Yakkalikda qolgan yo‘lovchi — omon qolgan yagona kishi

Fojiada 260 kishi halok bo‘lgan. Bortda 241 nafar yo‘lovchi va ekipaj a’zolari bo‘lgan, yerda esa qurbonlar soni keyin ma’lum qilindi. Bir yo‘lovchi omon qolgani qayd etilgan — u tushunarsiz va shok holatida gospitalga yotqizilgan.

Xulosa: savollar ko‘p, javoblar kam

Hozirdagi barcha savollarning markazida esa bitta jiddiy masala bor — ikki tumbler nima uchun, qanday va kim tomonidan o‘chirildi?

Jamoatchilik, ekspertlar va qurbonlar yaqinlari bu savollarga aniq javob kutadi. Boeing 787 Dreamliner kabi zamonaviy samolyotlarda bunday fojia qanday yuz berishi mumkinligi hali ham javobsiz qolmoqda.

Hozircha ma’lum bo‘lgan narsa – bu aviahalokat butun dunyo aviatsiya xavfsizligi tizimi uchun jiddiy darsga aylanishi kerak. Xatolar takrorlanmasligi uchun esa, hamma omillar to‘liq va xolisona o‘rganilishi lozim. “Zamin”ni Telegramʻda oʻqing!