Венгриялик ёзувчи Ласло Краснахоркаи адабиёт бўйича 2025 йилги Нобел мукофотига сазовор бўлди. Нобел қўмитаси унинг “қиёмат кайфияти ва хавотир ҳукмрон паллада ҳам санъатнинг беқиёс қудратини яна бир бор исботлаган таъсирчан мероси”ни алоҳида эътироф этди.
Кафка ва Томас Бернҳард анъаналарига суянган Марказий Европанинг йирик эпик қалами сифатида танилган Краснахоркаи насрида абсурд ва гротеск чегаралари кенгайиб боради. Бироқ у Шарққа нигоҳ ташлаганда, мулоҳазали, майин оҳангга ўтади — бу унинг адабий дунёсига бошқа ранг бағишлайди.
1954 йилда Руминия чегараси яқинидаги Дюлада туғилган ёзувчи 1985 йилдаги дебют романи — “Шайтон танго” билан Венгрия адабиётида шов-шув қўзғатган. Чекка ҳудуд ҳаёти тўғрисидаги ушбу асар кейинроқ Бело Тарр томонидан етти соатлик киноэпос сифатида экранлаштирилди — ёзувчи ва режиссёр ўртасидаги самарали ижодий шериклик ҳануз тилга тушади.
2015 йилда Краснахоркаи Халқаро Букер (Man Booker International) мукофотига муносиб топилган — ҳакамлар унинг насридаги қизғин интенсивлик ва тилдан маҳорат билан фойдаланиш қолипларини қайд этганди. Унинг бошқа машҳур асарлари қаторида “Қаршилик меланхолияси” (1989), “Уруш ва уруш” (1999) ҳамда “Си-ван-му орамизда” (2008) тилга олинади.
Ёзувчининг ижоди саёҳатлар таъсирида янада кенгайган: 1987 йилда коммунистик Венгрияни тарк этиб, стипендия билан Ғарбий Берлинда яшаган; кейинчалик Мўғулистон ва Хитойга қилган сафари “Ургининг маҳбуси” ҳамда “Осмон остидаги вайронагарчилик ва қайғу” каби матнларга илҳом бўлган. “Уруш ва уруш” устида ишлаганда эса Нью-Йоркда Аллен Гинзберг хонадонида яшаганини, шоирнинг қўллаб-қувватлови романни якунлашда ҳал қилувчи бўлганини эслайди.
Нобел ҳафталиги жадвали ҳам маълум: 6 октябр — физиология ва тиббиёт, 7 октябр — физика, 8 октябр — кимё соҳаларидаги совриндорлар эълон қилинди; тинчлик бўйича мукофот 10 октябрда, иқтисодий фанлар бўйича эса 13 октябрда маълум бўлади. Тақдирлаш маросими анъанага кўра 10 декабр куни Стокҳолмда ўтади.
Краснахоркаининг мукофоти китобхон учун нима дегани? Марказий Европанинг зулмат ва умид ўртасида тебралувчи насри яна марказга қайтди, Шарққа қулоқ тутувчи ҳассос оҳанг эса глобал адабиёт саҳнасида янада ёрқин тингланмоқда. Демак, яқин орада ўзбек ўқувчиси учун ҳам янги таржималарга сабаб ва катта суҳбат бошланиши тайин.
“Zamin”ни Telegram'да ўқинг!
