Vengriyalik yozuvchi Laslo Krasnaxorkai adabiyot bo‘yicha 2025 yilgi Nobel mukofotiga sazovor bo‘ldi. Nobel qo‘mitasi uning “qiyomat kayfiyati va xavotir hukmron pallada ham san’atning beqiyos qudratini yana bir bor isbotlagan ta’sirchan merosi”ni alohida e’tirof etdi.
Kafka va Tomas Bernhard an’analariga suyangan Markaziy Yevropaning yirik epik qalami sifatida tanilgan Krasnaxorkai nasrida absurd va grotesk chegaralari kengayib boradi. Biroq u Sharqqa nigoh tashlaganda, mulohazali, mayin ohangga o‘tadi — bu uning adabiy dunyosiga boshqa rang bag‘ishlaydi.
1954-yilda Ruminiya chegarasi yaqinidagi Dyulada tug‘ilgan yozuvchi 1985-yildagi debyut romani — “Shayton tango” bilan Vengriya adabiyotida shov-shuv qo‘zg‘atgan. Chekka hudud hayoti to‘g‘risidagi ushbu asar keyinroq Belo Tarr tomonidan yetti soatlik kinoepos sifatida ekranlashtirildi — yozuvchi va rejissyor o‘rtasidagi samarali ijodiy sheriklik hanuz tilga tushadi.
2015-yilda Krasnaxorkai Xalqaro Buker (Man Booker International) mukofotiga munosib topilgan — hakamlar uning nasridagi qizg‘in intensivlik va tildan mahorat bilan foydalanish qoliplarini qayd etgandi. Uning boshqa mashhur asarlari qatorida “Qarshilik melanxoliyasi” (1989), “Urush va urush” (1999) hamda “Si-van-m-u oramizda” (2008) tilga olinadi.
Yozuvchining ijodi sayohatlar ta’sirida yanada kengaygan: 1987-yilda kommunistik Vengriyani tark etib, stipendiya bilan G‘arbiy Berlinda yashagan; keyinchalik Mo‘g‘uliston va Xitoyga qilgan safari “Urgining mahbusi” hamda “Osmon ostidagi vayronagarchilik va qayg‘u” kabi matnlarga ilhom bo‘lgan. “Urush va urush” ustida ishlaganda esa Nyu-Yorkda Allen Ginzberg xonadonida yashaganini, shoirning qo‘llab-quvvatlovi romanni yakunlashda hal qiluvchi bo‘lganini eslaydi.
Nobel haftaligi jadvali ham ma’lum: 6 oktyabr — fiziologiya va tibbiyot, 7 oktyabr — fizika, 8 oktyabr — kimyo sohalaridagi sovrindorlar e’lon qilindi; tinchlik bo‘yicha mukofot 10-oktyabrda, iqtisodiy fanlar bo‘yicha esa 13-oktyabrda ma’lum bo‘ladi. Taqdirlash marosimi an’anaga ko‘ra 10 dekabr kuni Stokholmda o‘tadi.
Krasnaxorkaining mukofoti kitobxon uchun nima degani? Markaziy Yevropaning zulmat va umid o‘rtasida tebraluvchi nasri yana markazga qaytdi, Sharqqa quloq tutuvchi hassos ohang esa global adabiyot sahnasida yanada yorqin tinglanmoqda. Demak, yaqin orada o‘zbek o‘quvchisi uchun ham yangi tarjimalarga sabab va katta suhbat boshlanishi tayin.
“Zamin”ni Telegramʻda oʻqing!
