Инобатга олинган фикр болада қатъият ва ишончни оширади

«Доим оиламизда муҳим қарорлар қабул қилиш олдидан фикр билдирсам: «Сен нимани ҳам билардинг, ҳали ёшсан, аралашмай жим ўтир!», деб ҳеч кимнинг эшитгиси келмайди. Баъзан ўртоқларим ота-онаси улар билан худди катталардек муомала қилишини айтади. Айнан уларнинг фикри билан кўп ишлар амалга оширилганига гувоҳ ҳам бўлганман. Охирги вақтларда дарсда, дўстларим даврасида мулоҳазаларимни айтгим келмай қолди...

Ўсмирнинг бу гаплари мени ўйлантириб қўйди. Руҳи синган ва фикри инобатга олинмаган боланинг кўнглидан нималар кечяпти? Кейинги сафар ўз хоҳиш-истагини, мулоҳазасини билдиришга куч топа олармикан?

— Тарбиядаги нуқсонлардан бири ота-онанинг болага ўз фикр-мулоҳазаларини очиқ баён этиш, мустақил қарорга келиш ва муайян вазиятга ўз нуқтаи назарини билдириш имконини чеклашдир, — дейди психология фанлари доктори Баҳриддин УМАРОВ. — Уйда бу нарсага тегиш мумкин, бу нарсага мумкин эмас, у кийимни киясан, бунисини киймайсан, қабилидаги муносабат ўрнатилади. Боланинг қизиқиши, эркинлиги четга сурилиб, ўзига ёққан кийимни кийиши, кўнгли истаган иш билан машғул бўлиши, қизиққан китобини ўқиши ва хоҳлаган спорт тури билан шуғулланиши фақат ота-она ихтиёри билан амалга оширилади. Бундай усулда тарбияланган болаларда мустақил фикр юритиш қобилиятининг суст ривожланиши, тортинчоқлик, ўз фикр-мулоҳазаларини баён эта олмаслик, тобелик, журъатсизлик каби салбий хислатлар ёрқин намоён бўлади. Бундайларда фаоллик ва ўз-ўзига ишонч етишмайди. Уларда раҳбарлик, бошқарувчанлик қобилиятлари суст ривожланган бўлади. Шу сабаб кўпинча алдов, тамагирлик қурбонига айланадилар. Кўнгилсиз вазиятларга ҳам тез-тез тушиб қолишади.

Кичиклигидан шундай муҳит ҳукмрон оилада улғайган бола балоғат ёшига етгач, тенгдошлари орасида яққол ажралиб қолади. Ундаги иккиланиш, фикрининг тўғрилигига ишонмаслик анчагина тўсиқларга учрашига сабаб бўлиши мумкин.

— Икки фарзанднинг онасиман, — дейди Оқила ­САЛОМОВА. — Улар кичиклигида кўп касал бўлгани учун авайлаб ўрганиб қолган эканман. Мана, энди балоғат ёшига етганда бу камчилигим ўзимга билиняпти. Болалигида ҳамма нарсани тақиқлаб қўярдим. Улғая бошлагач, ҳамма ишда менга суянадиган бўлиб қолди. Ўғлим келгуси йил коллежни тамомлайди. Жуда ишонувчан, баъзан бундан ўзим ҳам хавотирга тушаман. Аслида боланинг ўзига мустақил фикрлаш, муҳим қарорлар қабул қилишига имкон яратиб бериш кераклигини тушундим.

Тошкент вилоятида истиқомат қиладиган Салим ота тарбияда айни шу масалага алоҳида эътибор қаратган. Оиланинг маросимлари, йирик харидлари олдидан мактаб ёшига етган фарзандларининг фикрлари билан ҳам қизиққани, бугун ўз натижасини кўрсатди. Бир қизи ва икки ўғли жамиятда ўзининг муносиб ўрнини эгаллаган. Бундай натижага эришишда китобхонлик машғулотларининг ҳам ўрни катта бўлди. Ўзи ва оиланинг барча аъзолари бирор бадиий асарни ўқиб бўлгач, йиғилиб муҳокамалар ўтказарди. Ҳар бир фарзандининг олган таассуротлари билан қизиққани уларнинг фикрини равон баён қила олишига катта ёрдам берган.

Қатъий қарашлари ва мустақил фикрига эга бола жамиятда ўз ўрнини топишга қийналмайди. Фақат бу борада ота-она ва катталарга ҳурмат туйғусини унутмаслик жуда муҳим. Фарзанд тарбиясида бу масалага ҳам алоҳида эътибор қаратиш керак.

Манба: od-press.uz “Замин” янгиликларини “Инстаграм”да кузатиб боринг