Ўзбекистон Путин Тоқаев билан сўнгги учрашувида таклиф этган ғалати ва хавфли “газ иттифоқи”га киришдан бош тортиб, “Ўзбекистон газ алмашинуви кўринишидаги сиёсий шартлари мавжуд бўлган бу иттифоққа ҳеч қачон қўшилмайди", дея қатъий баёнот берди.
Бу шартлар нима эканлиги айтилмаган, аммо улар аллақачон маълум: Кремль минтақада қолишга (гарчи бунинг учун шартлар ва имкониятлар камроқ бўлса-да) ҳаракат қилмоқда ва минтақанинг Туркия ва Хитой билан алоқалари кенгаймаслиги учун бошқа мамлакатлардан мажбуриятлар олишга ҳаракат қилмоқда. Бунинг эвазига эса ҳозирда ўзида мавжуд нарсани – газни таклиф қилмоқда.
8 декабрь куни Песков Ўзбекистон томонининг баёнотига муносабат билдирди: “... Reuters сўзларни нотўғри талқин қилди. Биз нима дейилганини биламиз...”, “...Ҳеч ким сиёсий шартлар эвазига газ ҳақида гапирмади...” Бироқ, Reuters агентлиги мустақил равишда айтилган гапнинг маъносини тубдан ўзгартирувчи бутун бир иборани киритган, деб бўлмайди. Ундан кўра Песков ёлғон гапирди, деб тахмин қилиш осонроқ. Ёки юмшоқроқ айтганда, нотўғри талқин қилди
Марказий Осиё давлатлари ҳали Россия билан муносабатларни бутунлай узишга тайёр эмас, лекин уларда рамзий муносабатларни қисқартириш бўйича аллақачон аниқ тенденция шаклланишга улгурган. Ҳатто Россия ёрдамига қаттиқ қарам бўлган Тожикистон яқиндаги учрашувларнинг бирида, Марказий Осиёнинг барча давлатлари номидан минтақа аҳолисига “одамлардек” муносабатда бўлишни Кремлдан ўта қаттиқ талаб қилган эди.
Россия минтақа учун нафақат тўғридан-тўғри ҳомий ва ҳарбий “соябон” сифатида муҳим, чунки ишчи-муҳожирларнинг кўпчилиги айнан Россияга юзланган. Бир томондан, улар ишлаб топган пулларини ватанларига жўнатиб оилаларини боқишмоқда, бошқа томондан эса минтақа мамлакатлари ишсиз аҳолини Россияга “ҳайдаш” йўли билан ўзларидаги ишсизлик муаммосини гўёки ёпишган, гўё. Бу эса ижтимоий барқарорликка жиддий хавф туғдирди.
Бу ерда асосий нарса "муҳим" сўзи, ҳозир эса ундай эмас. Ҳозир вазият кескин ўзгарди. Путин ўз мамлакатини ўз қўли билан жар ёқасига олиб келди. Россия йирик савдо бозорларини йўқотди ва чўкаётган давлатлар қаторига кирмоқда. "Шарққа бурилиш" ҳақида хоҳлаганча гапириш мумкин, аммо Европада экспорт ҳажмининг бир марталик ва ўта кескин пасайишини бошқа бозорларда қоплаш мумкин эмас, у ердан жой олиш ўта мушкул ҳалиям. Бу ўнлаб йиллар давомида эмас, балки бир қанча даврлар талаб этадиган жараён эди.
Марказий Осиё мамлакатлари учун Россияда юз бераётган воқеалар ҳам фалокатдир, чунки энди меҳнат миграцияси оқимини қаерга йўналтириш керак, деган савол туғилади. Бундай шароитда минтақада "ҳарбий соябон" ўрнини босувчи бошқа давлатни излаш янада долзарбдир. Бу ерда гап фақат ташқи хавфларда эмас — Марказий Осиё давлатларининг ўзлари ўртасида ҳарбий можаролар каби ўта кескин қарама-қаршиликлар мавжуд ва шу боис улар ташқи арбитражга жуда муҳтож.
Туркия минтақага том маънода халоскор сифатида кириб келмоқда, чунки Марказий Осиёнинг барча давлатлари ҳақли равишда Хитой билан ёлғиз қолишдан қўрқади ва уларнинг барчаси мувозанат ва бошқа ташқи куч манбаларига таянишга муҳтож. Бу ҳолатда Туркия уларга ўз ёрдами ва тараққиёт лойиҳаларида иштирок этишни таклиф қилган. Туркиянинг Марказий Осиё газини Россияни четлаб ўтиб Европага ўтказиш бўйича газ лойиҳаси тобора жозибали тус олмоқда. Айниқса, Россия савдо бозорини йўқотган бир шароитда, бу Европада газга жуда беқарор талаб мавжудлигини англатади. Турклар эса бунинг жуда муваффақиятли ечимига эга.
Шу боис Путиннинг “газ иттифоқи” ҳақидаги таклифида ҳеч қандай имконият йўқ эди. Лекин Туркия билан ҳамкорлик анча қизиқарлироқ. Бундан ташқари, Туркия ҳарбий жиҳатдан ўзини Россиядан кўра ақллироқ тутади, катта ҳарбий салоҳиятга эга. Бу жуда муҳим, чунки ақл-идрок ҳар қандай ҳарбий ҳамкорлик учун жуда ва жуда муҳим шартдир.
Ўзбекистоннинг анча кескин жавоби ва Қозоғистоннинг бу “иттифоқ”га сукут сақлагани ҳам шундандир.
Кремль минтақадаги ўз таъсирининг тез ва аниқ йўқолишини тасаввур қила олмайди, деб айтиш мумкин эмас. Аммо бу ҳаракатни кечиктириш учун ҳеч қандай ресурс, тузилмалар, лойиҳалар йўқ. Фақат бузғунчи воситалар мавжуд, улар табиийки келажак учун ишламайди, хусусан, Кремлнинг бундай восита сифатида Толибон билан қилган найрангларини кўрсатиш мумкин. Кремл Толибондан Марказий Осиё мамлакатлари учун таҳдид сифатида фойдаланишни кутмоқда, шунда улар Россиянинг мавжудлигини Толибонни жиловлаш воситаси сифатида қабул қилишга мажбур бўлишади. Толибонни боқиш, Марказий Осиёни улардан ҳимоя қилиш режаси эмасми?
Бироқ Кремлнинг Толибон билан алоқалар лойиҳаси биргаликда ривожланмаяпти. Биринчидан, Туркия ва Хитой Афғонистонда анча муваффақиятли ҳаракат қилмоқда. Иккинчидан, Кремлда асосий экспансионистик таҳдидни келтириб чиқарадиган Толибон билан иттифоқчи афғон тожикларига таъсир ўтказиш учун ҳеч қандай восита йўқ. Учинчидан, Украинадаги ҳарбий мағлубият Россиянинг ҳарбий салоҳияти ва унинг соф ҳарбий хусусиятга эга имкониятлари ҳақида савол туғдира бошлади. Кремлнинг бутун ҳарбий қудратидан фақат ядро қуроли қолган экан, у Марказий Осиёга “соябон” сифатида нима таклиф қилиши мумкин? (Ҳа, ҳали у бу қуролга эгами ёки буям "бетакрор ва ўхшаши йўқ" таги йўқ қуролми..буям номаълум)
Россиянинг Марказий Осиёдан чиқиб кетиши билан нима таҳдид солмоқда? Вазиятни шундай даражага олиб келган Путиннинг (бошқалар қаторида) яна бир давлат жинояти нима?
Рус подшоҳлари яхши ҳаёт кечирмаганлари учун, Ўрта Осиёни империяга қўшиб олдилар, аслида бу кенг ва умуман ноэндемик ҳудудни минтақанинг марказий ҳудудига нисбатан қўллаб-қувватлаш учун жиддий бош оғриғини ўз бўйинларига олдилар. Россиянинг Европа ва Осиё ўртасидаги боғлиқлиги еттита стратегик кўприк ва Сибир трактининг битта стратегик йўлига асосланади. Ва бу ҳолатни фақат географик сабабларга кўра ўзгартириб бўлмайди.
Шарқий Сибирнинг ғарбий ва қопқон вилоятлари ва Қозоғистон даштлари ўтиб бўлмайдиган тайга ва ботқоқликлари орасидаги тор йўлак улкан мамлакатнинг икки қисмини боғлайдиган ягона йўлдир. Яна бир коридор - шимолга минглаб километрлар - Шимолий денгиз йўли, лекин у Шимолий Муз океани ва денгизларининг бутун қирғоғида лангар шаҳарлар, портлар ва автотураргоҳларни талаб қилади. Ва бу кўплаб авлодлар учун вазифадир. Ва, албатта, барча лойиҳаларни истисносиз бузадиган бу ҳукумат учун эмас.
Шунинг учун Марказий Осиё мамлакатнинг меридионал йўналишдаги барқарорлигининг муҳим муаммоси учун ҳимоядир. Марказий Осиёнинг йўқолиши мамлакатнинг Европа ва Осиё қисмларига парчаланишининг муқаддимаси ва муқаррар парчаланишдир.
Путин Россиянинг Европа йўналишидаги бутун сиёсатининг 300 йиллик натижаларини аллақачон йўқотди, Европани ёпди ва юзлаб йиллар аввал зўрға очилган барча дераза ва эшикларни маҳкам қулфлаб қўйди. Бундан ташқари, бугунги кунда ғарбий чегаранинг икки минг километри Украинагадушман, қолган икки минг километр эса НАТОга энди дўстона муносабатда бўлмайди, унга сўнгги етмиш йил давомида нейтрал бўлган Финляндия киради (ва Швеция жойлашган). Россиянинг ғарбий қисмида аллақачон мавжуд бўлганидан ҳам ёмони, буни қилиш деярли мумкин эмас. Ҳамма нарсани биргалашиб қилаётган Беларусни душман қилишдан нима наф?
Энди Путин Осиё йўналиши билан боғлиқ барча қарорларни бекор қилиб, уни танқидий заиф ва ҳозирги шароитда бутунлай ҳал қилиб бўлмайдиган қилиб қўймоқда.
Бундан ташқари, бу йўқотишлар саноатнинг таназзулга учраши ва ҳарбий мағлубият фонида содир бўлади, бу ҳолатда эса Россияда деярли армия қолмаган бўлади.
Келажак учун бизда триллионлаб долларга тенг бебаҳо амалий тажрибамиз бор: ҳеч қачон ва ҳеч қандай шароитда ўғри инсонни мамлакатни бошқаришига йўл қўйилмаслигимиз керак. Ўғри - бу яратишга қодир бўлмаган одам, у фақат яратилган нарсани қайта тақсимлаши ва уни ўта бепарво ва самарасиз равишда қайта бўлишиб олиши, охир-оқибатда ҳамма нарсани йўқотиши мумкин. Мамлакатнинг омон қолиши учун жиноятни сиёсий ҳокимиятдан абадий узиб қўйиш механизмини яратиш керак бўлади.
Аммо бундан олдин ҳали ҳам яшаш керак, бу Путин ва унинг камарилласи томонидан яратилган муаммолар нуқтаи назаридан жуда қийин вазифадир. Шу қадар қийинки, мамлакат ва халқнинг омон қолиши хавф остида. Шу жумладан, жисмоний омон қолиш ҳам. Ва бу одамлар қила олган нарсаларни қанчалик тезроқ бошласангиз, ҳеч бўлмаганда бирон бир натижага эришиш имконияти шунчалик кўп бўлади.
Манба: Azon.uz
Ctrl
Enter
Хато топдИнгизми
Иборани ажратиб Ctrl+Enter тугмасини босингМавзуга оид янгиликлар
