O‘zbekiston Putin Toqayev bilan so‘nggi uchrashuvida taklif etgan g‘alati va xavfli “gaz ittifoqi”ga kirishdan bosh tortib, “O‘zbekiston gaz almashinuvi ko‘rinishidagi siyosiy shartlari mavjud bo‘lgan bu ittifoqqa hech qachon qo‘shilmaydi", deya qat’iy bayonot berdi.
Bu shartlar nima ekanligi aytilmagan, ammo ular allaqachon ma’lum: Kreml mintaqada qolishga (garchi buning uchun shartlar va imkoniyatlar kamroq bo‘lsa-da) harakat qilmoqda va mintaqaning Turkiya va Xitoy bilan aloqalari kengaymasligi uchun boshqa mamlakatlardan majburiyatlar olishga harakat qilmoqda. Buning evaziga esa hozirda o‘zida mavjud narsani – gazni taklif qilmoqda.
8 dekabr kuni Peskov O‘zbekiston tomonining bayonotiga munosabat bildirdi: “... Reuters so‘zlarni noto‘g‘ri talqin qildi. Biz nima deyilganini bilamiz...”, “...Hech kim siyosiy shartlar evaziga gaz haqida gapirmadi...” Biroq, Reuters agentligi mustaqil ravishda aytilgan gapning ma’nosini tubdan o‘zgartiruvchi butun bir iborani kiritgan, deb bo‘lmaydi. Undan ko‘ra Peskov yolg‘on gapirdi, deb taxmin qilish osonroq. Yoki yumshoqroq aytganda, noto‘g‘ri talqin qildi
Markaziy Osiyo davlatlari hali Rossiya bilan munosabatlarni butunlay uzishga tayyor emas, lekin ularda ramziy munosabatlarni qisqartirish bo‘yicha allaqachon aniq tendensiya shakllanishga ulgurgan. Hatto Rossiya yordamiga qattiq qaram bo‘lgan Tojikiston yaqindagi uchrashuvlarning birida, Markaziy Osiyoning barcha davlatlari nomidan mintaqa aholisiga “odamlardek” munosabatda bo‘lishni Kremldan o‘ta qattiq talab qilgan edi.
Rossiya mintaqa uchun nafaqat to‘g‘ridan-to‘g‘ri homiy va harbiy “soyabon” sifatida muhim, chunki ishchi-muhojirlarning ko‘pchiligi aynan Rossiyaga yuzlangan. Bir tomondan, ular ishlab topgan pullarini vatanlariga jo‘natib oilalarini boqishmoqda, boshqa tomondan esa mintaqa mamlakatlari ishsiz aholini Rossiyaga “haydash” yo‘li bilan o‘zlaridagi ishsizlik muammosini go‘yoki yopishgan, go‘yo. Bu esa ijtimoiy barqarorlikka jiddiy xavf tug‘dirdi.
Bu yerda asosiy narsa "muhim" so‘zi, hozir esa unday emas. Hozir vaziyat keskin o‘zgardi. Putin o‘z mamlakatini o‘z qo‘li bilan jar yoqasiga olib keldi. Rossiya yirik savdo bozorlarini yo‘qotdi va cho‘kayotgan davlatlar qatoriga kirmoqda. "Sharqqa burilish" haqida xohlagancha gapirish mumkin, ammo Yevropada eksport hajmining bir martalik va o‘ta keskin pasayishini boshqa bozorlarda qoplash mumkin emas, u yerdan joy olish o‘ta mushkul haliyam. Bu o‘nlab yillar davomida emas, balki bir qancha davrlar talab etadigan jarayon edi.
Markaziy Osiyo mamlakatlari uchun Rossiyada yuz berayotgan voqealar ham falokatdir, chunki endi mehnat migratsiyasi oqimini qayerga yo‘naltirish kerak, degan savol tug‘iladi. Bunday sharoitda mintaqada "harbiy soyabon" o‘rnini bosuvchi boshqa davlatni izlash yanada dolzarbdir. Bu yerda gap faqat tashqi xavflarda emas — Markaziy Osiyo davlatlarining o‘zlari o‘rtasida harbiy mojarolar kabi o‘ta keskin qarama-qarshiliklar mavjud va shu bois ular tashqi arbitrajga juda muhtoj.
Turkiya mintaqaga tom ma’noda xaloskor sifatida kirib kelmoqda, chunki Markaziy Osiyoning barcha davlatlari haqli ravishda Xitoy bilan yolg‘iz qolishdan qo‘rqadi va ularning barchasi muvozanat va boshqa tashqi kuch manbalariga tayanishga muhtoj. Bu holatda Turkiya ularga o‘z yordami va taraqqiyot loyihalarida ishtirok etishni taklif qilgan. Turkiyaning Markaziy Osiyo gazini Rossiyani chetlab o‘tib Yevropaga o‘tkazish bo‘yicha gaz loyihasi tobora jozibali tus olmoqda. Ayniqsa, Rossiya savdo bozorini yo‘qotgan bir sharoitda, bu Yevropada gazga juda beqaror talab mavjudligini anglatadi. Turklar esa buning juda muvaffaqiyatli yechimiga ega.
Shu bois Putinning “gaz ittifoqi” haqidagi taklifida hech qanday imkoniyat yo‘q edi. Lekin Turkiya bilan hamkorlik ancha qiziqarliroq. Bundan tashqari, Turkiya harbiy jihatdan o‘zini Rossiyadan ko‘ra aqlliroq tutadi, katta harbiy salohiyatga ega. Bu juda muhim, chunki aql-idrok har qanday harbiy hamkorlik uchun juda va juda muhim shartdir.
O‘zbekistonning ancha keskin javobi va Qozog‘istonning bu “ittifoq”ga sukut saqlagani ham shundandir.
Kreml mintaqadagi o‘z ta’sirining tez va aniq yo‘qolishini tasavvur qila olmaydi, deb aytish mumkin emas. Ammo bu harakatni kechiktirish uchun hech qanday resurs, tuzilmalar, loyihalar yo‘q. Faqat buzg‘unchi vositalar mavjud, ular tabiiyki kelajak uchun ishlamaydi, xususan, Kremlning bunday vosita sifatida Tolibon bilan qilgan nayranglarini ko‘rsatish mumkin. Kreml Tolibondan Markaziy Osiyo mamlakatlari uchun tahdid sifatida foydalanishni kutmoqda, shunda ular Rossiyaning mavjudligini Tolibonni jilovlash vositasi sifatida qabul qilishga majbur bo‘lishadi. Tolibonni boqish, Markaziy Osiyoni ulardan himoya qilish rejasi emasmi?
Biroq Kremlning Tolibon bilan aloqalar loyihasi birgalikda rivojlanmayapti. Birinchidan, Turkiya va Xitoy Afg‘onistonda ancha muvaffaqiyatli harakat qilmoqda. Ikkinchidan, Kremlda asosiy ekspansionistik tahdidni keltirib chiqaradigan Tolibon bilan ittifoqchi afg‘on tojiklariga ta’sir o‘tkazish uchun hech qanday vosita yo‘q. Uchinchidan, Ukrainadagi harbiy mag‘lubiyat Rossiyaning harbiy salohiyati va uning sof harbiy xususiyatga ega imkoniyatlari haqida savol tug‘dira boshladi. Kremlning butun harbiy qudratidan faqat yadro quroli qolgan ekan, u Markaziy Osiyoga “soyabon” sifatida nima taklif qilishi mumkin? (Ha, hali u bu qurolga egami yoki buyam "betakror va o‘xshashi yo‘q" tagi yo‘q qurolmi..buyam noma’lum)
Rossiyaning Markaziy Osiyodan chiqib ketishi bilan nima tahdid solmoqda? Vaziyatni shunday darajaga olib kelgan Putinning (boshqalar qatorida) yana bir davlat jinoyati nima?
Rus podshohlari yaxshi hayot kechirmaganlari uchun, O‘rta Osiyoni imperiyaga qo‘shib oldilar, aslida bu keng va umuman noendemik hududni mintaqaning markaziy hududiga nisbatan qo‘llab-quvvatlash uchun jiddiy bosh og‘rig‘ini o‘z bo‘yinlariga oldilar. Rossiyaning Yevropa va Osiyo o‘rtasidagi bog‘liqligi yettita strategik ko‘prik va Sibir traktining bitta strategik yo‘liga asoslanadi. Va bu holatni faqat geografik sabablarga ko‘ra o‘zgartirib bo‘lmaydi.
Sharqiy Sibirning g‘arbiy va qopqon viloyatlari va Qozog‘iston dashtlari o‘tib bo‘lmaydigan tayga va botqoqliklari orasidagi tor yo‘lak ulkan mamlakatning ikki qismini bog‘laydigan yagona yo‘ldir. Yana bir koridor - shimolga minglab kilometrlar - Shimoliy dengiz yo‘li, lekin u Shimoliy Muz okeani va dengizlarining butun qirg‘og‘ida langar shaharlar, portlar va avtoturargohlarni talab qiladi. Va bu ko‘plab avlodlar uchun vazifadir. Va, albatta, barcha loyihalarni istisnosiz buzadigan bu hukumat uchun emas.
Shuning uchun Markaziy Osiyo mamlakatning meridional yo‘nalishdagi barqarorligining muhim muammosi uchun himoyadir. Markaziy Osiyoning yo‘qolishi mamlakatning Yevropa va Osiyo qismlariga parchalanishining muqaddimasi va muqarrar parchalanishdir.
Putin Rossiyaning Yevropa yo‘nalishidagi butun siyosatining 300 yillik natijalarini allaqachon yo‘qotdi, Yevropani yopdi va yuzlab yillar avval zo‘rg‘a ochilgan barcha deraza va eshiklarni mahkam qulflab qo‘ydi. Bundan tashqari, bugungi kunda g‘arbiy chegaraning ikki ming kilometri Ukrainagadushman, qolgan ikki ming kilometr esa NATOga endi do‘stona munosabatda bo‘lmaydi, unga so‘nggi yetmish yil davomida neytral bo‘lgan Finlyandiya kiradi (va Shvetsiya joylashgan). Rossiyaning g‘arbiy qismida allaqachon mavjud bo‘lganidan ham yomoni, buni qilish deyarli mumkin emas. Hamma narsani birgalashib qilayotgan Belarusni dushman qilishdan nima naf?
Endi Putin Osiyo yo‘nalishi bilan bog‘liq barcha qarorlarni bekor qilib, uni tanqidiy zaif va hozirgi sharoitda butunlay hal qilib bo‘lmaydigan qilib qo‘ymoqda.
Bundan tashqari, bu yo‘qotishlar sanoatning tanazzulga uchrashi va harbiy mag‘lubiyat fonida sodir bo‘ladi, bu holatda esa Rossiyada deyarli armiya qolmagan bo‘ladi.
Kelajak uchun bizda trillionlab dollarga teng bebaho amaliy tajribamiz bor: hech qachon va hech qanday sharoitda o‘g‘ri insonni mamlakatni boshqarishiga yo‘l qo‘yilmasligimiz kerak. O‘g‘ri - bu yaratishga qodir bo‘lmagan odam, u faqat yaratilgan narsani qayta taqsimlashi va uni o‘ta beparvo va samarasiz ravishda qayta bo‘lishib olishi, oxir-oqibatda hamma narsani yo‘qotishi mumkin. Mamlakatning omon qolishi uchun jinoyatni siyosiy hokimiyatdan abadiy uzib qo‘yish mexanizmini yaratish kerak bo‘ladi.
Ammo bundan oldin hali ham yashash kerak, bu Putin va uning kamarillasi tomonidan yaratilgan muammolar nuqtai nazaridan juda qiyin vazifadir. Shu qadar qiyinki, mamlakat va xalqning omon qolishi xavf ostida. Shu jumladan, jismoniy omon qolish ham. Va bu odamlar qila olgan narsalarni qanchalik tezroq boshlasangiz, hech bo‘lmaganda biron bir natijaga erishish imkoniyati shunchalik ko‘p bo‘ladi.
Manba: Azon.uz
Ctrl
Enter
Xato topdIngizmi
Iborani ajratib Ctrl+Enter tugmasini bosingMavzuga oid yangiliklar
