Венгрия ва Ўзбекистоннинг яқинлиги сабаби нимада?

Географик жиҳатдан Марказий Осиёда жойлашган Ўзбекистоннинг Европа қитъаси шарқидаги Венгрия билан савдо-иқтисодий ва маданий-гуманитар соҳаларда ҳамкорлиги тобора ортиб бормоқда. Бу муносабатларнинг илдизи узоқ ўтмишга бориб тақалишини кўпчилик билмаса керак.

19-20 август кунлари Ўзбекистон Президенти Шавкат Мирзиёев Венгрия пойтахти Будапешт шаҳрида бўлди. Ўзбекистон президенти, Венгрияга ушбу давлат бош вазири Виктор Орбан таклифига биноан ташриф буюрди. Ташриф чоғида икки томонлама савдо-иқтисодий, сармоявий, маданий-гуманитар ва бошқа алоқаларни ривожлантиришнинг янги уфқлари муҳокама қилинди.

Қолаверса, Ўзбекистон президенти ушбу давлатда ўтаётган Енгил атлетика бўйича Жаҳон чемпионати ўйинларини кузатди ҳамда Венгрия миллий байрами бўлмиш Иштван куни тантаналарида иштирок этти.

Бу ташрифнинг иқтисодий жиҳатларини иқтисодчилар таҳлил қилгани маъқул. Бизнинг асосий фокусимиз – бу икки давлат ва халқларнинг ўзлигига, тарихий хотирасига бориб тақаладиган омилларни англаш, таҳлил қилишдир.

Агар эътибор берилса, кейинги йилларда Ўзбекистоннинг Европа Иттифоқидаги энг ижобий ва ишончли ҳамкорларидан бири айнан Венгрия бўлмоқда. Ўзбекистон ва Венгрияни бир қанча ҳалқаро ҳамкорлик ташкилотлари ва майдончалари ҳам бирлаштирмоқда.

Шулардан энг муҳими – Туркий давлатлар ташкилоти ҳисобланади. Яъни Венгрия кўп йиллардан буён Туркий давлатлар ташкилотининг доимий кузатувчиси ҳисобланади. Ва яқин йиллар ичида, ушбу давлат Туркий давлатлар ташкилотига тўлиқ аъзо бўлиб кирса, ажаб эмас.

Собиқ СССР ташкил топганидан то ушбу иттифоқ тарқалгунига қадар, дунёда ягона мустақил бўлган туркий давлат бу – Туркия эди. Бугунга келиб, мустақил туркий давлатлар сони камида 6-7 тани ташкил қилади. Энг қизиғи, Венгрия ўзининг туркий эканини таъкидлаб келмоқда.

Хўш, Венгрия туркий давлатми? Ўтган даврда венгерларнинг тарихий илдизи борасида асосан иккита йирик назария олдинга сурилди. Баъзи тадқиқотчилар венгерларни фин-угорлар дейишса, бугунги кунда, аксарият тарихчилар венгерларни қипчоқ турклари эканини исботлашади. Венгриялик кўплаб сиёсатчилар, тарихчилар ўзларининг қипчоқ туркий эканини айтишади.

Венгрия ўз давлатчилигини кўчманчи туркий қабилалар сардори Атилла номи билан боғлайди. Эрамизнинг 5-асрида Атилла Рим империясини забт этган ва ҳозирги Венгрия ҳудудларида ўтроқлашиб, унинг авлодлари маҳаллийлашиб кетган. Асрлар ўтиб, кўчманчи турклар маҳаллий ва қўшни халқлар билан қоришиб кетган.

Бугун венгерларнинг мутлақ аксарияти – 83 фоизи христиан динига эътиқод қилади. Уларда 55 фоиз - католиклар, 19 фоиз - протестантлар. Мусулмонларнинг сони 1 фоиз атрофида дейилади. Лекин ўтмишда Атилла Рим империясини қулатгани учун венгерлар тарихан католик черкови томонидан жуда кўп танқид қилинган. Ва бу танқид ёки бегонасираш ҳиссиёти ҳалига қадар венгерлар зеҳниятида, онгида сақланиб қолмоқда.

Венгрия бош вазири Виктор Орбан – Евроскептик сиёсатчи, у Европа Иттифоқини кўп танқид қилади. Расмий Брюссел ҳам ўз ўрнида Орбанни ёқтирмайди. Орбан венгерларнинг туркий этно-генезиси ҳақида гапираётган ягона сиёсатчи эмас. Венгерлар ичида ўзларининг туркий эканини урғулаётган сиёсатчилар ва тарихчилар кўп.

Венгрияда ҳар йири Қурултой байрамлари ўтказилади. Унда венгерлар юрталар қуриб, худди ўтмишдаги ота-боболари каби камон ва найзалар отишади, ўзларининг туркий ва кўчманчи ўзликларини чуқурроқ англашга киришишади.

Венгриянинг туркий ўзлигини англаш ва шу асосда алоқаларни ривожлантиришга интилиши – Ўзбекистон давлати ва халқи учун ҳам яхши янгилик. Глобаллашган дунёда ўзликлар – ҳамкорлик, ҳамжиҳатлик, бирдамлик, бирлик ва иттифоқлар учун, энг кучли платформа бўлиб ҳисобланади. Европанинг қоқ марказида жойлашган венгерлар ва Марказий Осиёнинг марказида жойлашган Ўзбекистоннинг тарихий хотира, ўзлик ва ўхшашлик асосидаги ҳамкорликни кучайтириб бориши – зарурат.

Бундан кейин ўзликлар, халқлар, миллатлар, давлатлар ўртасидаги чегара ва масофа статик, яъни бир хил бўлиб қолавермайди. Кучли ўзликлар кенгаяди, кўпаяди, кучаяди. Яқин ўзликлар – иттифоқлар қуради. Якка, заиф ва кам сонли ўзликлар эса сўниб боради.

Мана шу фонда Ўзбекистон ва Венгриянинг асрлар ва мингйилликлар ўтиб яна қайта бир-бирини топиши ва яна қайтадан бир-бирига борди-келди қилиши худди узоқ вақт олдин йўқотиб, қайта бир-бирини топган қардошларни эслатади. Бу ҳали бошланиши. Глобал дунёда энди халқлар ва давлатлар бир-бирини йўқотиб қўймайди. Фақат ҳамкорлик кучайтириб борилса бўлгани.

Янгиликлар