Eng xavfsiz samolyot – haqiqatmi yoki afsona?

2025-yil 13-iyun kuni Hindistonning Ahmadobod shahrida sodir bo‘lgan Air India reysining halokatli qulash voqeasi butun dunyo e’tiborini yana Boeing 787 Dreamliner samolyotiga qaratdi. Bu samolyot zamonaviy aviatsiyaning eng ilg‘or namunalaridan biri hisoblanadi. Ammo, bu hodisa orqasida 787 dasturiga doir yillar davomida davom etgan tanqidlar va ogohlantirishlar yana yuzaga chiqmoqda.

Dreamliner ilk bor 2009-yilda parvoz qilgan va shu vaqtgacha jahon bo‘ylab bir milliarddan ortiq yo‘lovchini tashigan. 2025-yilga kelib, dunyo bo‘ylab 1,100 dan ortiq 787 samolyotlari xizmat ko‘rsatmoqda. Shu kungacha 787 bilan bog‘liq halokatlar ro‘yxatida jiddiy fojiaviy holat qayd etilmagan edi. Ammo Air India fojiasi bu tasavvurni o‘zgartirmoqda.

Yuzaga kelgan muammo faqat halokat bilan cheklanmaydi. Yillar davomida Boeing‘ning sobiq va amaldagi muhandislari va sifat nazorati xodimlari samolyotlar ishlab chiqarish jarayonida xavfsizlik me’yorlariga rioya qilinmayotgani haqida bir necha bor ogohlantirish bergan.

Boeing 787 Dreamliner kompozit materiallar asosida qurilgan birinchi tijorat samolyotidir. U ilg‘or aerodinamikasi, tejamkor dvigatellari va zamonaviy elektr tizimlari bilan ajralib turadi. Ammo ishlab chiqarish bosqichida kompaniya Janubiy Karolina shtatidagi zavodda muhim sifat nazorati bilan bog‘liq muammolarga duch kelgan.

Sobiq sifat nazoratchisi Jon Barnett 2019-yilda BBC’ga bergan intervyusida zavodda qismlarni kuzatish tizimi buzilganini va hatto ayrim ishchilar yaroqsiz detallarni maxsus axlat qutilaridan olib, samolyotlarga o‘rnatganini aytgan. Unga ko‘ra, ba’zi qismlar noto‘g‘ri mahkamlab qo‘yilgan, bu esa elektr simlarining xavfli joylarga tushishiga sabab bo‘lgan.

Boeing bu da’volarni rad etgan, ammo AQShning Federal aviatsiya ma’muriyati (FAA) mustaqil tekshiruv o‘tkazib, ba’zi da’volarni tasdiqlagan.

Boeing kompaniyasi so‘nggi yillarda ichki madaniyat va sifat nazorati tizimlarida jiddiy tanqid ostida qolgan. 737 MAX modeli bilan bog‘liq ikkita halokat va 2024-yilgi yana bir jiddiy voqea kompaniyaning obro‘siga kuchli putur yetkazdi.

Yangi bosh direktor Kelli Ortberg rahbarligida Boeing ichki nazorat va xavfsizlik tizimlarini isloh qilishni boshladi. Kompaniya, xususan, 787 ishlab chiqarilishi ustidan kuzatuvni kuchaytirganini bildirgan.

Air India halokatining sababi hali aniq emas. Lekin ayrim mutaxassislar, jumladan sobiq Boeing muhandisi va hozirda aviatsiya xavfsizligi bo‘yicha faoliyat yuritayotgan Ed Pierson, 787 modellaridagi ayrim yirik muammolar haqida oldinroq ogohlantirgan edi.

Uning tashkiloti 787 larda hojatxona suvlarining elektr tizimlariga oqib tushishi mumkinligini, bu esa qisqa tutashuv va yong‘in xavfini tug‘dirishini qayd etgan. FAA bu muammoga e’tibor qaratgan va maxsus tekshiruvlar buyurgan.

Aviatsiya tahlilchisi Richard Aboulafia fikricha, 787 samolyotlari 16 yildan beri millionlab parvozlarni muammosiz amalga oshirgan. U: “Agar jiddiy muammolar bo‘lganida, ular allaqachon namoyon bo‘lardi,” deydi.

Ammo, samolyotlar vaqt o‘tgan sayin charchaydi, komponentlar eskiradi. Ayniqsa, ishlab chiqarishda dastlabki yillarda aniqlangan nuqsonlar hozirgacha foydalanilayotgan samolyotlarda bo‘lishi ehtimoli yuqori.

Boeing 787 Dreamliner texnologik yutuq bo‘lishi mumkin, lekin u ham inson omilidan holi emas. Ishlab chiqarishdagi har bir kichik xato – katta fojialarga olib kelishi mumkin. Air India fojeasi bizga yana bir bor eslatadi: har qanday innovatsiya xavfsizlik bilan hamnafas bo‘lishi lozim. “Zamin”ni Telegramʻda oʻqing!