Туркиянинг “Расмий газета”сида Олий сайлов кенгаши (ОСК) Президентлик сайлови учун аризалари қабул қилинган номзодлар рўйхати эълон қилинди. ОСК қарорига кўра, 2023 йил 14 май куни ўтказиладиган сайловларда “Миллат” иттифоқидан Камол Қиличдорўғли, “Мамлакат” партиясидан Муҳаррам Инжа, “Жумҳурият” иттифоқидан Ражаб Тоййиб Эрдоған, “Ата” иттифоқидан Синан Оғаннинг номзодлик аризалари қабул қилинган. Яна саккиз кишининг аризаси рад этилган. Ҳозир номзодларни ўрганиш жараёни кетмоқда. Якуний рўйхат бугун маълум бўлади.
Янги қабул қилинган қонунларга кўра, сайловларнинг биринчи турида 50 фоиздан кўп овоз олган номзод ғолиб чиқади. Агар номзодларнинг бирортаси бунча овоз йиғолмаса, энг кўп овоз олган икки номзод иккинчи турда яна рақобатга киришади.
Номзодлар ичида Эрдоғанни танимаган ўзбекистонлик деярли йўқ. Қиличдорўғли ҳақида эса аввалроқ маълумот берганмиз Бошқа икки номзод: Муҳаррам Инжа ва Синан Оған ҳақида эса юртдошларимизда маълумот камлиги турган гап.
Муҳаррам Инжа ким?
Муҳаррам Инжа бундан олдинги сайловда (2018 йили) асосий мухолифат Жумҳурият Халқ партияси томонидан президентликка номзод сифатида кўрсатилган ва у Эрдоғаннинг асосий рақобатчиси сифатида тилга тушганди.
2002 йилдан бери Туркия парламенти депутати, шу билан бирга у мактабда физика фанидан дарс ҳам бериб келади.
Ўтган давр мобайнида у Президентнинг ўғли Билол Эрдўғанни АҚШда ўқиши ҳамда имом хатиб лицейларини танқид қилиши, диний таълимга қарши чиқиши билан ёдда қолган.
У парламентда депутат Турон Чўмазнинг “агар имом хатиб лицейида ўқимаганимда ҳозир кетмон чопиб юрган бўлардим”, деган гапига "Агар сиз оддий мактабга борганингизда, Оксфорд университетига кирган бўлардингиз”, дея жавоб қайтаргани ҳам туркияликларнинг ёдидан кўтарилгани йўқ. Яъни у аксар “ЖХПчилар” қатори диндорларга қарши кайфиятини яширмай келган. Демакки уни исломга қарши одамларгина қўллаб-қувватлаши мумкин.
Муҳаррам Инжа 2018 йилги сайловларда ютқазганидан кейин ЖХПдан чиқиб кетиб, “Мамлакат” деган партиясини тузади. Муҳаррам Инжа Туркия қонунларига кўра юз минг сайловчи овозини тўплаган ҳолда Президентлик сайловида қатнашиш имконини қўлга киритди.
Озарбайжон номзод
Стратегик тадқиқотчи ва сиёсатчи Синан Оған 1967 йилда Туркиянинг Иғдир вилоятида озарбайжон миллатига мансуб оилада туғилган. 2011 йилги сайловларда Иғдир вилоятидан депутат этиб сайланган.
Москва давлат халқаро муносабатлар университетида докторантурани тамомлаган. У рус ва инглиз тилини билади. Мармара университети Туркшунослик институтида илмий ходим, Озарбайжон давлат иқтисодиёт университетида ўқитувчи ва декан муовини лавозимларида ишлаган. ТИКА нинг Озарбайжондаги вакили бўлган. Озарбайжон президенти томонидан давлат ордени билан тақдирланган.
У Евроосиё стратегик тадқиқотлар маркази Россия ва Украина бўйича тадқиқотлар бюросининг раҳбари бўлган. Учта китоби ва 500 дан ортиқ мақолалари чоп этилган. Синан У АТА алянси томонидан 2023 йилги Туркия президентлиги сайловида номзод сифатида кўрсатилган. У 2023 йил 26 март куни номзодлик учун талаб этиладиган 100 000 та имзони тўплади.
Ата иттифоқи (ёки Ата алянси) ҳақида
Шу йил 11 мартда Зафар партияси, Адолат партияси, Ўлкам партияси, Тўғрилик партияси ва Туркия Иттифоқи партиялари тарафидан тузилган сайлов иттифоқи. Президентлик сайловида Синон Оғаннинг номзоди илгари сурилгач, Тўғрилик партия иттифоқдан чиқиб кетди.
Сайловчиларнинг 16 фоизига яқини ўзига овоз беришига ишонаётган Синан Оған: "Ўйлайманки, ғалаба қозонамиз, иккинчи турга чиқамиз. Муваффақиятсиз бўлсак, кўрамиз" деди.
Эрдоған номзодига эътирозлар
Аввалдан мухолифат вакиллари Эрдоғаннинг олдиндаги сайловларда қатнашиш ҳуқуқи йўқлигини иддао қилиб келарди. Ҳатто бир неча марта “Агар у ўз номзодни илгари сурса, судга берамиз”, дея таъкидлашганди. Бироқ асосий мухолифат ўзининг ноҳақлигини билгани учунми, бундай қилмади. Шундай бўлса-да, Яхшилик (ИЙИ), Демократия ва Зафар ҳамда «Мамлакат» партиялари Олий сайлов комиссиясига 14 май кунги сайловлар рўйхатидан амалдаги президентнинг номзодини чиқариб ташлаш бўйича ариза топширди. Чунки Туркия қонунларига кўра бир киши фақат икки марта президент сифатида сайланиши мумкин, холос. Комиссия бу бўйича якуний хулосани эртага, 31 март куни беради.
Адлия вазири Бекир Бўздағ маҳаллий ОАВга берган интервьюсида Эрдоғаннинг президентликка номзод бўлиш ҳуқуқига эгалигини, бу борада ҳеч қандай конституциявий ва қонуний тўсиқ йўқлигини билдирди. Чунки икки сайловдан сўнг мамлакат конституциясига ўзгартириш киритилгани учун амалдаги президентнинг олдинги сайланишлари нолга тенг бўлади.
Қиличдорўғли қараб турмаяпти...
Мухолифатдаги партияларнинг “Олтилик” иттифоқидан президентликка президентликка номзод Камол Қиличдорўғли сайлов компаниясига зўр беряпти. Бу йўлда у ҳар қандай қалтис йўлдан ҳам қайтмаяпти. У яқинда асосан курдларнинг манфаатларини ҳимоя қилувчи Халқ Демократик партияси вакиллари билан учрашди. Курдлар – асосан Туркиянинг жануби-шарқида яшовчи озчилик миллат. Тахминан 10 млн атрофида нуфузга эга бу миллат вакиллари азалдан Туркия учун “нозик масала” бўлиб келган. Улар ўзларига нисбатан ноҳақлик бўлаётганини иддао қилиб, ҳукуматдан бир қанча масалаларни, жумладан, мактабларда ўз тилида ўқитишни талаб қилиб келади.
Ҳукумат тарафидан бир қанча қўпорувчиликларда айбланган ва террор гуруҳи деб айтиладиган ПКК ҳаракати ҳам асосан курдлардан иборат. Уларнинг пешволари Абдуллоҳ Ўжалон бир неча йилдан бери қамоқда. Айтишларича, тоғларга жойлашиб олган террор гуруҳлари курд болаларини ўғирлаб кетиб, жанговар машқларда қатнаштиради ва кейин улардан Туркияда қўпорувчилик ҳаракатларини амалга оширишда фойдаланади. ХДП етакчиларидан бири Салоҳиддин Демиртош террорчиликда айбдор деб топилган ва 2016 йилдан бери қамоқда ўтирибди.
ПККнинг мақсади Туркиянинг шарқий ва жануби-шарқий, Ироқнинг шимолий, Суриянинг шимоли-шарқий ва Эроннинг шимоли-ғарбий ҳудудларида Курдистон давлатини барпо этишдир.
Энди Камол Қиличдорўғлининг ХДП раҳбарлари билан учрашувига қайтсак. Гарчи Қиличдорўғли қурдларнинг овозини ўз фойдасига оғдиришни кўзлаган бўлса-да, бу ҳаракат қимматга тушиши мумкин. Террорчиликка алоқадорликда айбланиб келадиган партия билан яқинлашиш ЖХПга ва Қиличдорўғлига турк ва бошқа миллатлар томонидан бериладиган овозларнинг камайишига олиб келиши мумкин.
Қиличдорўғли курдларга нималар ваъда берганини очиқ айтолмаймиз. Лекин у билан учрашгандан кейин ХДП вакиллари “Салоҳиддин Демиртошни озод қилиш” ва “Абдуллоҳ Ўжалонга ҳайкал ўрнатиш” ҳақида ошкора айта бошлаганидан ЖХП номзодининг ваъдаларини тахмин қилиш мумкин.
Камол Киличдорўғли "Мемлакат" партиясидан президентликка номзод Муҳаррам билан ҳам учрашган. Музокараларнинг асосий интригаси Инжанинг Қиличдарўғли номзодини қўллаб-қувватлаши бўлгани айтилмоқда. Яъни Инжа ўз номзодини қайтариб олиб, ўз тарафдорларини Қиличдорўғли фойдасига овоз беришга даъват қилиш. Агар шундай бўлган тақдирда, Қиличдорўғлининг Эрдоған қаршисида имкониятлари ортиб кетишини тахмин қилиш мумкин бўларди. Бироқ томонлар келишувга эриша олишмаган ва Муҳаррам Инжа номзодликдан воз кечмаслигини маълум қилди.
Эрдоған ҳам қўл қовуштириб тургани йўқ. Рақиби Муҳаррам Инжа эътироф этганидек, у – “аввалги 13 та сайловда ғалаба қозонган одам”. Унинг шахмат юришлари алоҳида мавзу.
Абдулазиз Муборак
“Замин” янгиликларини “Telegram”да кузатиб боринг
