Фото: Владлен Татарский телеграм-канали
Россия матбуоти уни ҳарбий мухбир деб атайди, аммо у журналист эмасди ва қўлда қурол билан ҳарбий ҳаракатларда иштирок этган. Украина шарқида 2014 йилда уруш бошланишидан олдин у банкка қуролли талончилик уюштиргани учун қамоқда ўтирганди.
Россиянинг Украинага қарши урушида пропагандачи сифатида, шунингдек қўлда қурол билан фаол иштирок этиб келган Владлен Татарский Санкт-Петербургдаги кафелардан бирида рўй берган портлашда ҳалок бўлди.
Портлаш Университет соҳили кўчасидаги «Стрит-фуд баре №1» кафесида содир бўлди. Бу ерда Владлен Татарскийнинг (унинг ҳақиқий исми шарифи - Максим Фомин) ижодий кечаси ўтказилаётганди. Портлашдан кейин уни жонлантириш бўлимига олиб боришган, ўша ерда унинг жони узилган.
Петербург марказидаги портлаш ҳақида якшанба куни маҳаллий вақт билан соат 18:50 атрофида маҳаллий нашрлар тарқатган хабарлардан маълум бўлди. Кейинроқ ҳодисани ИИВнинг Санкт-Петербург бўйича бошқармаси тасдиқлади.
«[соат] 18:13 да Василеостровский райони полициясига Университет соҳил кўчасидаги 25-уйда жойлашган кафеда портлаш бўлгани ҳақида хабар келиб тушган. Ҳодиса оқибатида бир киши вафот этган, у ҳарбий корреспондент Владлен Татарский бўлиб чиқди», дейилган полиция хабарида.
Россия соғлиқни сақлаш вазирлигига кўра, портлаш оқибатида яна 32 киши жабрланган, шундан 24 киши шифохонага жойлаштирилган, уларнинг олти нафари оғир аҳволда.
Кафеда шу куни Татарскийнинг «ижодий кечаси» ташкиллаштирилганди - телеграм-каналларда тарқалган фотоларда ортида одамлар ўтирган икки стол, унинг қаршисида - Татарскийнинг портрети ва «Есть такая профессия военкор» (Шундай касб бор - военкор) ёзуви акс этган экранни кўриш мумкин.
«Фонтанка»нинг ёзишича, гувоҳлар нашр мухбирларига портлаш бир қиз Владлен Татарскийга гипсдан ишланган ҳайкалча совға қилганидан бироз ўтиб рўй берган. Бу ҳақда кейинроқ ТАСС ҳам хабар қилди. РЕН-ТВ эълон қилган кадрларда Татарский ўзининг ҳарбий каскадаги бюстини кўтариб тургани акс этган.
«Фонтанка» суҳбатдоши тасдиқлашича, совға келтирган меҳмон ўзини рассом Настя деб таништирган ва столда ёлғиз ўтирган. Портлаш гувоҳларига кўра, у гардеробга чиқиб, у ердан катта қути олиб кирган - унда «қандайдир зарҳалланган буюм» бўлган. Татарский совғани қабул қила туриб ҳазил қилган, қиз эса жойига қайтиб бориб ўтирган, уч дақиқадан кейин - «портлаш, баланд овозлар, аланга ва барча қочишга тушган». Кўп ўтмай полиция совға берган қизни қидиришга киришган.
Владлен Татарский билан таниш бўлган ҳарбий мухбир BBC мухбирига айтишича, уни портлаш жойидан шифохонага олиб боришган, жонлантириш бўлимида унинг жони узилган.
Душанбага ўтар кечаси Россия нашрлари Татарскийнинг «ижодий кечаси»даги портлаш содир этилишида Санкт-Петербургда яшовчи Дарья Трепова гумонланаётгани ҳақида хабар тарқатди, кейинроқ бу маълумот расман тасдиқланди. Кечаси унинг Санкт-Петербургдаги уйида тинтув ўтказилган, ота-онаси сўроқ қилиш учун олиб кетилган.
Аввалига «Интерфакс» манбалари Трепова қўлга олингани ҳақида хабар тарқатди, аммо кейинроқ уни қидириш ишлари давом этаётгани маълум бўлди.
Тергов қўмитаси «кўпчиликка хавф соладиган тарзда» қотиллик содир этиш бўйича (РФ ЖКнинг 105-моддаси, 2-қисми) жиноий иш қўзғатди. Бу модда саккиз йилдан 20 йилгача озодликдан маҳрум этиш ёки умрбод қамоқ жазоси (шунингдек, умрбод озодликдан маҳрум этиш билан алмаштириладиган ўлим жазоси) қўллашни назарда тутади.
3 апрел куни Трепова Петербургда ижарага олган квартирасида қўлга олинди.
Владлен Татарский ким ўзи?
«Шахсан менда бироз бўлинган шахсият бор эди. Бир қисмим фаровонликда яшашни, сокин оилавий оқшомлар ўтказишни ва офисда ишлашни истайди, аммо, дераза ортида (фронт менинг уйимдан 14 километр масофада) қуроллар гумбурлаётганида, мен тушунаманки, воқеалар марказида бўлиш учун барчасини ташлаб, ўшаёққа чопишга тайёрман. Йўқ, мен касал эмасман. Менинг муаммом шундаки, мен рус бўлиб туғилганман. Рус ғояси — бу уруш дегани».
2017 йилда блогер Максим Фомин Донбассдаги урушга шундай таъриф берганди. Бу вақтга келиб Фомин Владлен Татарский тахаллусини олганди — Виктор Пелевиннинг «Generation „П“» романининг бош қаҳрамони шарафига. Олти йил ўтиб, Россиянинг Украина билан кенг кўламли уруши кетаётган чоғда уни Петербургдаги кафеда — ўзининг «ижодий кечаси»да портлатиб юборишди. Маросимда у россияпараст «военкорлар» бу урушни қандай ёритиши даркорлиги ҳақида сўзлаганди.
Татарский 1982 йилда Донецк областининг Макийивка шаҳрида кончилар оиласида туғилган. У ўз отасини «рус патриоти» деб атаган ва у ўзини «ватанпарварлик руҳи»да тарбиялаганини таъкидлаган: «Шунинг учун мен болалигимда ҳам украин тили дарсларида майда диссидентлик ҳаракатларини қилардим. Мен доимо бу дарсларни бузишга ҳаракат қилар, ўқитувчи билан баҳслашар, бу бизга керак эмаслигини исботлардим. Умуман олганда, мен мафкуравий тарафкаш эдим».
У ўзининг 2014 йилгача бўлган ҳаётини пунктир (нуқта ёки узуқ чизиқлардан иборат чизиқ) билан тасвирлайди: «Конда ишлаганман. Бизнес билан шуғулланганман. Криминал. Ўтирганман». Донбассда қуролли низо бошланганида Татарский банкка қуролли талончлик уюштиргани учун Горловкадаги колонияда жазо муддатини ўтаётганди (2011 йилда у бу жиноят учун 12 йилга озодликдан маҳрум этилганди).
«Мен 2014 йил 21 июл куни Горловкадаги зонада жазо муддатини ўтаётганимда Украина армияси бизнинг лагер орқали ҳужум уюштирди, - дея ҳикоя қилади Татарский «Лента»га интервюсида. - Девор ортида жанглар кетарди. Ўша жангни мен ўзимнинг илк ҳарбий тажрибам деб биламан: ўқлар, «Град», снаряд ва миналар учиб келарди. Маҳбуслар орасида ярадор ва ўлганлар бор эди».
Кейин у «айирмачиларга қўшилиш» учун бу ердан қочиб кетади.
«Кейин мени яна қамашди, чунки бизнинг озодликка чиқишимиз учун юридик асос бўлмаган. Мени зонага қайтаришди. Аммо кейин Александр Захарченко мени афв этди, мен шартномани ўтадим», — дея эслайди Татарский.
Фронтда Татарскийнинг лақаби «Профессор» бўлган —гўёки ўқимишли бўлгани учун. 2016–2017 йилларда у «военкор» бўлишга қарор қилади. «ВКонтакте»да россияпараст гуруҳларда постлар ёзади ва ўз блогини юритади, унга айирмачилардан интервьюлар ҳамда ҳарбий ҳаракатлар ҳақида ҳисоботлар жойлаб боради.
2017 йилда у ўз майдонини ўзгартиришга қарор қилади ва телеграм каналини ривожлантиришга киришади. Аммо Россиянинг Украинага кенг кўламли босқини бошланишидан аввал Татарский асосан донбассликлар учунгина таниқли эди: 2022 йил 23 февралида унинг каналида 30 мингга яқин обуначи бўлган. Бир йил ичида бу миқдор қарийб 20 баробарга ўсди ва 600 мингга яқинлашди.
2022 йил баҳорида Татарский Украинага босқин бўлиши ҳақида «2021 йил ноябрида» хабар топганини айтганди (катта эҳтимол билан, бу ҳақиқатдан йироқ; чунки уруш бошланиши ҳақида ҳатто россиялик юқори мартабали мулозимлар ҳам воқиф бўлмаган). «Тўғри, январда бўлади деб ўйлагандим. 2 феврал куни эса Донбассга келдим, бу вақтда энди нима билан машғул бўлишимни аниқлаб олгандим», — деганди у. Ва фронтда фақат «ҳарбий мухбирлик» билан шуғулланмасдан, «фронт чизиғида жанговар вазифаларни ҳам бажаргани»ни қўшимча қилади.
Аудиторияси ўсиб бораётган «военкор»ни телеэфирларга чақира бошлашади, RT унга матнлар буюртма қилади; у урушни Россия тарафида ёритувчи «Рыбарь» ва «Соловьев.Live» билан ҳамкорлик қилади.
Ўтган йил сентябр ойи охирида ушбу блогер Кремлда Украинанинг тўрт регионининг босиб олинган ҳудудларини «қўшиб олиш» (аннексия) тўғрисидаги келишув имзоланган тадбирга таклиф этилади. У ўша ердан Кремлни қўллаб-қувватлашини изҳор этиб видеомурожаат қилади: «Ҳаммани ютамиз, ҳаммани ўлдирамиз ва кимни керак бўлса, мол-мулкини ўмарамиз. Барчаси биз хоҳлагандек бўлади».
Россия тарафидаги кўплаб ҳарбий телеграм-каналлар муаллифларидан фарқли ўлароқ, Владлен Татарский сўнгги ойларда ҳам фронтдаги вазиятга жуда оптимистик баҳо беришда давом этаётганди. Масалан, 2022 йил кузида у Украина Херсон областида муваффақиятли қарши ҳужум қилишига ишонмаган, кейин вазиятни ҳали тузатиш мумкинлигини айтганди. Тахминан ўша вақтлардан бошлаб у РФ мудофаа вазирлигини танқид қила бошлайди, шу туфайли уни Евгений Пригожинга яқин пропагандачи деб қарашади.
Якшанба куни эрта тонгда (соат 6:48) Татарский телеграм-каналига фаоллик билан контент жойлаштира бошлади. Жанг майдонида олинган видеоларни қайта жойлаш билан бирга у «проваславлар учун муқаддас саналган жойда масжид қурилиши»га муносабатини билдирди: «Христианлар мусулмонлар учун муқаддас бўлган жойларга черков қурмаслиги керак, мусулмонлар эса - христианлар учун муқаддас бўлган жойларга. Менимча, барчаси мантиқий. Украинадаги иблисга қарши умумий муқаддас урушимиз вақтида бу баҳслар мутлақо ўринсиз».
Бу мавзулардаги постлар орасида у вагнерчилар пешонасига «грузин» деб ёзилган ҳарбий асирни таҳқирлаётгани акс этган видеони ҳам эълон қилган. Соат 16 да Татарский Москвада «Вагнер» ХҲК рекламаси акс этган билборд фотосини жойлаштирган ва «бундай ташқи реклама»ни мақтаб, бошқа шаҳарлар ҳам пайдо бўлишига умид билдирган. Шу билан бир вақтда у бошқа бир блогернинг Россия армиясида ҳам украинлардаги каби снаряд ташувчи дронлар пайдо бўлишини тилаб ёзган постини форвард қилган. Бу унинг телеграм-каналидаги сўнгги пост бўлиб қолган.
«Стрит-фуд баре»даги тадбирга бир неча соат қолганида Татарский «Листва» китоб дўконида «ёпиқ учрашув» ўтказган. «Бундай формат хавфсизлик нуқтайи назаридан танланганди, ва биз, афсуски янглишмаган эканмиз», дейилган муассаса телеграм-каналида. У ердагилар Татарскийни «украин террорчилари нишони» деб атаган.
«Военкор» эмас
Олга Ившина, BBC мухбири
Аслида Татарскийни «ҳарбий мухбир» деб аташ тўғри эмас.
Бош таниқли россиялик блогерлар ва давлат нашрлари журналистларидан фарқли ўлароқ, Татарский 2014 йилдан буён Украина шарқидаги ҳарбий ҳаракатларда иштирок этиб келади. Татарскийнинг ўзи ҳикоя қилишича, тўқнашувлар бошланган вақтда у Украина фуқароси бўлган ва банкка қуролли талончилик уюштиргани учун Донецк областидаги колониялардан бирида жазони ўтаётган бўлган.
Колония тез орада «ДХР» кучлари назоратига ўтгач, Татарский қамоқхонани тарк этади ва «ДХР» дала командири Игор Безлер бошчилигидаги отрядлардан бири сафида жанг қила бошлайди. 2017 йилда Татарский «ЛХР» разведка бўлинмаларидан бири сафига ўтади ва танаффуслар билан 2021 йилга қадар айирмачилар сафида ҳарбий ҳаракатларда иштирок этади. У йўл-йўлакай - «Вагнер» ХҲК ёлланма жангчиларидан бири билан биргаликда - ютубда канал юритади, у ерда ҳарбий ҳаракатларнинг турли жиҳатларини муҳокама қилади, шунингдек рус миллатчиларининг баёнотларига мос келадиган фикрларни баён этади.
Россиянинг Украинага кенг кўламли босқини бошлангач, Татарский яна қўлига қурол олиб, ҳарбий ҳаракатлар ҳудудига йўл олади. У ўзи иштирок этган амалиётлар тўғрисида ўз телеграм-каналида ёзиб боради, шунингдек Россия давлат телеканаллари дастурлари учун урушнинг боришини шарҳлаб боради. Хусусан, Татарский, ўзининг сўзларига кўра, «ДХР» отрядларидан бирининг сафида жанговар дронлар учиришда ва истеҳкомлар қурилишида иштирок этган. Ва бу Россиянинг Украинага босқинини ёритаётган ва/ёки қўллаётган, шу билан бирга телефон ва камерани автомат, белкурак ҳамда разведка дронига алмашмаган блогерларникидан бутунлай бошқача фаолиятдир.
Россиялик пропагандачилар Татарскийнинг ўлими ҳақидаги хабарларга тезда муносабат билдиришди. «Мамлакат қачон жавоб беришни бошлайди? Террорчиларда свет, сув бор, темирйўллар, ресторанлар, интернет ишламоқда, қотилларнинг раҳбарлари телекамералари билан мамлакатни кезмоқда», дея ёзди телебошловчи Тина Канделаки ТАСС нашрининг портлаш ҳақидаги хабарига илова қилиб. RT раҳбари Маргарита Симоньян қатор саволлар қўйди: «Хўш, нима? Унутамизми? Кечирамизми?»
«ДХР» раҳбари Денис Пушилин Татарскийни «Донбасс ва Россиянинг катта ватанпарвари» деб атади ва унинг ўлимида «Киев режими»ни айблади: «Пасткашларча ўлдирилган. Террорчилар бошқача йўл тута олмайди. Киев режими - террорчилик режими. Йўқ қилиш керак, бошқачасига тўхтатиб бўлмайди». Унинг сўзларига кўра, Татарский учун мукофот тайёрланаётганди - «Мариупол озод этилгани учун» медал (бу шаҳар ўтган йил баҳорида Россия армияси томонидан вайрон қилинган ва босиб олинган).
Украина президенти Володимир Зеленскийнинг офиси Петербургдаги кафеда содир бўлган портлашни «ички терроризм» деб атади. «РФда бошланмоқда... Банкадаги ўргимчаклар бир-бирини емоқда, - дея ёзди твиттерда Украина президенти офиси маслаҳатчиси Михайло Подоляк. - «ички терроризм қачон ички кураш инструментига айланиши» ҳақидаги савол вақт масаласи эди. РФни ортга қайтмас жараёнлар ва Смута 2.0. кутмоқда».
“Замин” янгиликларини “Telegram”да кузатиб боринг
