Россияда ҳукмдорларнинг «ғолибона кичик уруш» ёрдамида ўз шахсий рейтингини кўтаришга ҳаракат қилгани доимо фуқаролик урушининг бош катализатори бўлиб келган.
«Фуқаролик урушини кўнгил сезмоқда», — дея куйлаган эди Юрий Шевчук 80-йиллар охирларида. Кейинчалик маълум бўлишича, унинг кўнгли алдамаган экан: 1991 йил августида бу урушнинг кичик учқуни Москванинг қоқ ўртасида чақнади. Икки йил ўтгач, 1993 йил октябрида фуқароларнинг қуролли қаршилиги Россия пойтахтида яна такрорланди — бу сафар йирикроқ ва қонли миёқсда. Яна бир йилдан сўнг, 1994 йил охирларида Биринчи чечен уруши бошланди ва 1996 йилда Хасавюрт битими имзоланиши билан тугади. Уни ҳам, 1999–2004 йилларда рўй берган Иккинчи чечен урушини ҳам кўпчилик, жумладан, иккинчи уруш ташаббускори, ташкилотчиси ва бевосита раҳбари Владимир Путин ҳам Россияда рўй берган фуқаролик уруши деб билади.
Формал жиҳатдан шундай ҳам, чунки Чеченистон номинал тарзда ҳамон Россия ҳудуди ҳисобланарди, гарчи чеченларнинг айримлари бу урушларни мустамлакачиликка қарши кураш деб ҳисобласа-да.
Умуман, фуқаролар уруши ва инқилоб — Путин учун даҳшатли туш. Ўзининг 23 йиллик ҳукмронлик даврида у шундай тизим тузганки, тинч ҳолатда у доим тахт устида бўлади, тахтдан у фақат аксилтизим харакетеридаги чоралар воситасида мосуво қилиниши мумкин, деб ёзади журналист Александр Желенин.
Муаллифга кўра, Путин Россиясидаги пропаганда, нафақат кучишлатар, шунингдек, сиёсий, ижтимоий ва иқтисодий характердаги жамики хавфсизлик чоралари фуқаролик қарама-қаршилигига кичикроқ ишорани ҳам бартараф этишга йўналтирилган.
Яқинда юз йилдан зиёдроқ вақт муқаддам Россияда бўлиб ўтган тарихий Фуқаролик уруши «тугагани» эълон қилинган аллақандай манифестни ҳам шунга киритса бўлади. Ушбу ҳужжатни турли сиёсий кучлар (монархистлардан ториб, анархистларгача) имзолаган. Ҳозирча тахмин қилиш мумкинки, у энг юқори доирада тасдиқланган — унинг Давлат думасиди имзоланиши ҳам тасодиф эмас.
Лекин, фуқаролик урушлари муайян жамиятда йиғилиб қолган муросасиз қарама-қаршиликлар натижасида, маълум бир ижтимоий-иқтисодий ва сиёсий дастлабки шартлар асосида содир бўлади. Турган гапки, фуқаролик урушини ҳеч қандай декларациялар ва манифестлар билан бошлаб ҳам, тугатиб ҳам бўлмайди. У зарур шарт-шароитлар пишиб етилган жойда аланга олади. Фуқаролик қарама-қаршилиги пайдо бўлишида ҳокимият ҳам аввал бошда қандай мақсадларни кўзлаганидан қатъи назар, асосий роллардан бирини ўйнаб беради.
Агар 1905 йилда рўй берган биринчисидан тортиб Россияда рўй берган жами инқилоблар қараб чиқилса, фуқаролик уруши бошланиши учун катализатор ролини айнан ҳокимият ўйнаб берган. У «ғолибона кичик уруш» воситасида халқ оммасини иқтисодий тангликдан чалғитмоқчи бўлган, бирваракайига ўз рейтингини кўтариб олишга уринган.
Бу маънода ҳозирги Украина уруши ҳам истисно бўлмаслиги мумкин — у ҳам осонгина фуқаролик урушига айланиб кетиши ҳеч гап эмас.
Яқинда Украина президенти офиси маслаҳатчиси Михайло Подоляк «Украина қуролли кучлари 1991 йилги чегараларга чиққанидан сўнг Россияда фуқаролик уруши бошланиши» ҳақида айтди. Албатта, Подолякнинг, у каби минглаб украиналикларнинг фикрига улар нохолис эканини айтиб, қўшилмаслик мумкин. Бу чиндан ҳам шундай. Уларнинг қалблари ва ақллари бутун дунёдаги миллионлаб виждонли ва фикрловчи инсонлар каби Путин ўрдаси Украинани қай аҳволга солганидан чилпарчин бўлиб бўлган, шу сабабли улар ҳар доим ҳам Россия билан боғлиқ ҳолатларга холис назар билан боқа олишмайди.
Шу сабабли, имкон қадар совуққонлик билан Россияда чиндан ҳам фуқаролик уруши учун шароитлар пишиб етилгани ёки йўқлигини таҳлил қилиб кўрамиз.
Қайд этиб ўтиш керакки, унинг дастлабки яққол белгиси — жамиятдаги чуқур ғоявий бўлиниш. Бугун Россияда бундай бўлиниш манаман деб бўй кўрсатиб турибди. Уни Путиннинг ўзи 2014 йилда Украинага ҳужум бошлаб ҳосил қилган. Энг яқин инсонлар, туғишган қариндошлар ўртасида ҳосил бўлган даҳшатли бўлиниш нафақат Украинада (Кремл ҳукмдори шундан кўпроқ умид қилган эди), Россияда ҳам юз берди.
Табиийки, Путин Россия аҳолисининг катта қисмининг постимперия кайфияти билан ўйнашиб, Қрим ва Донбасснинг шарқини эгаллаганда эвазига унга қайтарилиши лозим бўлган вазифани қўйган: уларни ўз тахти атрофида жипслаштириш. Бу маънода Путин ўзи сиғинадиган Николай II’дан кўп ҳам фарқ қилмайди. Лекин ундан фарқли ўлароқ, Россиянинг айни пайтдаги ҳукмдори худодан ҳам кўра ўз пропагандасининг чексиз кучига ишонади. Шунинг учун у Россия аҳолисининг ниҳоятда кам қисми урушга қарши чиқишига ишончи комил эди ва қисман шундай бўлиб чиқди ҳам. Лекин у ўшанда узоқни ўйлаб, норози озчилик ўз норозилигини изҳор қилишлари учун клапанларни очиқ қолдирди. Яъни мухолифатга жуда бир кичик майдон қолдирди, бу майдон Россиядаги вазият ҳаммаси бир қараганда кўринганидек буткул ёмон эмаслиги, бу ерда фашизм эмас, қандайдир авторитаризм ҳукмрон экани ҳақида тасаввур уйғотиши керак эди.
Бироқ, 2022 йилнинг 24 февралидан сўнг бу майдон тўлиқ ёпиб ташланди, жамоатчилик норозилигини омма олдида намойиш этиш учун ҳар қандай клапанлар ҳам беркитилди.
Шу куни Россиядаги латент (яширин) диктатура очиқчасига ҳарбий-полиция диктатурага айланди.
Бу эса ўз навбатида жамоатчилик норозилигининг буғи тўплана бориши, чиқиш учун йўл тополмасдан, эртами-кечми, энг радикал шаклларда ташқарига шиддат билан отилишини англатади.
Яқинлашиб келаётган фуқаролик урушининг яна бир шарти ва иккинчи белгиси — аҳолининг катта қисми қашшоқлашаётгани, бунинг оқибатида ижтимоий бўлиниш чуқурлашиб бораётгани.
Учинчиси — бундан кенг миқёсдаги урушга қарамасдан, ҳеч қаёққа ғойиб бўлмаган, аксинча, кучайиб бораётган миллий зиддиятлар.
Тўртинчи омил — Путин шахсан ўзи бош бўлиб олиб бораётган уруш. Агрессор давлат томонидан адолатсиз, босқинчилик, боз устига, кўплаб қурбонлар эвазига муваффақиятсиз уруш борилаётган, империалистик урушдан фуқаролик урушига айланиб кетган бундай ҳолат тарихда аввал ҳам бўлган.
Энг машҳур мисоллар: 1871 йилги Париж коммунаси — империалистик Франциянинг Пруссия билан урушда енгилиши; Россиядаги 1917 йилги икки инқилоб — у Чор Россиясининг Биринчи жаҳон урушида кетма-кет мағлубиятлари натижасида вужудга келганди.
Россияда мавжуд бўлиб турган, фуқаролик урушини яқинлаштирувчи бешинчи омил — қўлига қурол олган инсонларнинг сони кўплиги. Россиядаги хусусий ҳарбий компанияларда урушиб кўрган ўн минглаб, балким юз минглаб жангарилар ҳақида ёзмаган одам қолмади ҳисоб. Ҳали бу фронтда жанг қилган минглаб аскарлар ва офицерларни ҳисобга олмаганда. Бу тезда аланга олувчи «паста»ни Путин энди тюбикка қайтариб тиқа олмайди.
Олтинчи омил — Россияда бир-бири билан зиддиятга борувчи олигархлар клани мавжудлиги. Ушбу омилли хаспўшловчи бир қатор таҳлилчиларнинг таъкидларига терс ўлароқ, айтиш мумкинки, токи Путин иқтидорда ва тахтда экан, Россия учун олигархларнинг таъсири аҳамиятсиз даражада. Чунки айнан диктатор уларнинг эркинлиги ва активларининг бутунлиги кафолати бўлиб турибди. Лекин ҳокимият жилови унинг қўлидан кетиши ҳамоно олигархлар ўз ўйинларини бошлаб юборишади.
Лекин Россияда янги фуқаролик уруши вужудга келиши эҳтимолини яқинлаштирувчи бош омиллар ижтимоий-иқтисодий вазият ёмонлашиши, урушдан чарчаш даражаси ортиб бориши ва Россия жамиятидаги даҳшатли ва муросасиз ғоявий бўлинишдир. Бу бўлиниш бир аср аввалги даврлардагидан янада содда ва янада яққолроқ намоён бўлмоқда.
Фуқаролар оддийгина саволга жавоб беришлари керак: сиз ваҳшийлик ва ғайриинсонийлик томондамисиз ёки кишилик жамиятининг инсонпарвар асосларига қайтишни истайсизми?
Россиянинг расмий сўровномаларига кўра, иккинчи вариантни танлаган одамлар мамлакатда «бор-йўғи» 10 фоиз атрофида экани ҳеч кимни чалғитмаслиги керак.
Биринчидан, Россия аҳолисининг 10 фоизи дегани бу тахминан 14,5 миллион кишини англатади ва бу оз миқдор эмас.
Иккинчидан, инқилобларни ҳеч қачон ҳукуматга ён босувчи кўпчилик эмас, сиёсий фаол, тараққийпарвар озчилик уюштирган.
Учинчидан, путинпараст аморф оммадан фарқли ўлароқ, Россиядаги ҳозирги мухолиф фикрловчи озчилик ижтимоий жиҳатдан фаолроқ ва ўзининг ҳақ эканига ишончи комил. Юқорида зикр этилган «агрессив ва итоаткор кўпчилик» эса одатда жуда пассив, қўрқоқ, ўз доҳийси учун ҳеч қандай қурбонликларга рози бўлмайди.
Бундан ташқари, тахт қимирлаб қолганда путинпараст «кўпчилик»нинг катта қисми тезгина бошқа томонга ўтиб олади, чунки улар доимо кучлилар тарафда бўлгиси келади. Куч эса, биламизки, ҳақиқат ва адолатда. Ҳақиқат эса ҳеч қачон жоҳиллар тарафда бўлмайди. У доим тараққиёт томонида бўлиб келган.
“Замин” янгиликларини “Telegram”да кузатиб боринг
