Хитой АҚШга қарши курашда қандай «қурол»ларга эга?

Дунёдаги икки энг йирик иқтисодиёт – АҚШ ва Хитой ўртасидаги савдо уруши кун сайин кучайиб, глобал иқтисодий инқироз хавфини янада яққол кўрсата бошлади. Доналд Трамп маъмурияти Хитой товарларига қарши 245 фоизгача етадиган улкан тарифларни жорий қилган бўлса, Пекин бу ҳаракатга жавобан АҚШ маҳсулотлари импортига 125 фоизлик божларни ўрнатиб қўйди.

Хўш, Хитойнинг Трамп сиёсатига қарши жавоб зарбалари нималардан иборат ва бу савдо урушида Пекин қандай кучга эга? BBC таҳлилчилари бу саволларга атрофлича жавоб беришган.

Хитой иқтисодий инқирозга қарши тура олади

Аҳоли сони 1,4 миллиарддан ошиб кетган Хитой дунёдаги иккинчи энг йирик иқтисодиёт ҳисобланади ва глобал инқирозларга қарши турувчи улкан ички бозори бор. Трамп жорий қилган юқори божлар Хитой экспортчиларига оғир босим ўтказаётган бўлса-да, мамлакатнинг ички истеъмол салоҳияти бу таъсирни анча енгиллаштирмоқда.

Бу вазиятда Хитой Коммунистик партияси ички бозор ва миллий маҳсулотларга бўлган эътиборни кучайтириш имкониятига эга бўлди. Ҳозир Пекин ғоят ташвишли кайфиятда бўлишига қарамай, ўз кучига бўлган ишончини сақлаб турибди.

Хитой келажак технологияларига катта сармоя киритмоқда

Хитой узоқ вақт дунё саноатининг маркази бўлган. Лекин президент Си Цзиньпин даврига келиб, мамлакат иқтисодиёти нафақат ишлаб чиқариш, балки юқори технологиялар соҳасида ҳам АҚШ билан рақобатга кириша бошлади. Ҳозирги вақтда Хитой сунъий интеллект (СИ), қайта тикланувчи энергия, чиплар каби инновацион соҳаларда етакчилик қилишга ҳаракат қилмоқда.

Хитойлик ишлаб чиқарувчи BYD компанияси 2024 йили Tesla'ни ортда қолдириб, дунёдаги энг йирик электромобил ишлаб чиқарувчига айланди. Шунингдек, сунъий интеллект соҳасида ChatGPT'га рақобатчи сифатида DeepSeek номли Хитой чатботи пайдо бўлди. Apple эса маҳаллий брендлар – Huawei ва Vivo каби рақибларига бозор улушини бой бериб бормоқда.

Пекин кейинги ўн йил мобайнида сунъий интеллект соҳасини қўллаб-қувватлаш учун 1 триллион доллардан ортиқ маблағ ажратишини маълум қилди.

Трампдан кейин Хитой сабоқ олди

2018 йилда Доналд Трамп Хитойнинг қуёш панеллари импортига бож солган пайтдан бошлаб, Пекин ўзининг ташқи савдо алоқаларини диверсификация қилишни бошлади. Ҳозирда Хитойнинг энг йирик савдо шериги АҚШ эмас, балки Жануби-Шарқий Осиё ҳисобланади.

Хитой 2023 йилда 60 дан ортиқ давлат билан савдо алоқаларини кучайтирди, бу эса АҚШнинг савдо шерикларидан қарийб икки баравар кўп деганидир. Шунингдек, 2024 йилнинг охирида Хитой рекорд даражадаги 1 триллион долларлик фойда билан жаҳоннинг энг йирик экспортёрига айланди.

Хитой АҚШ облигацияларига босим қила олади

Хитойнинг яна бир муҳим устунлиги АҚШ давлат облигациялари бозоридаги мавқеидир. Ҳозирда Хитойнинг қўлида 700 миллиард доллардан ортиқ АҚШ облигациялари мавжуд. Бу Пекинга АҚШ иқтисодиётига босим ўтказишда муҳим қўшимча «козир» карталаридан бири бўлиб қолмоқда.

Ноёб минераллар билан жавоб зарбаси

Хитойнинг энг муҳим кучли томонларидан бири – бу дунёдаги энг катта ноёб минераллар захиралари ва уларни қайта ишлашдаги деярли монополияси ҳисобланади. Хитой сунъий интеллект чиплари, электромобиллар ва шамол турбиналари ишлаб чиқариш учун зарур бўлган диспрозий, иттрий каби минералларнинг асосий таъминотчиси ҳисобланади.

Трамп янги божларни жорий қилгандан кейин, Пекин ушбу ноёб минералларнинг экспортини чеклаш орқали жавоб қайтарди. Халқаро энергетика агентлиги маълумотларига кўра, ҳозирги вақтда ноёб ер минералларининг 61 фоизи қазиб олиш ва 92 фоизи қайта ишлаш бўйича Хитой ҳиссасига тўғри келади.

Хулоса ўрнида шуни таъкидлаш мумкинки, Хитой ушбу савдо урушининг иқтисодий таъсиридан ўзини ҳимоя қилиш учун бир қатор муҳим воситаларга эга. Пекин нафақат кучли ички бозори, балки технологик инновациялар, глобал савдо алоқалари ва стратегик ресурсларини ишга солиб, АҚШнинг божларга асосланган босимига қарши самарали туриши мумкин.

Янгиликлар