Сунъий “ҳамроҳ”лар — яқин, аммо хавфли: психологлар СИга қарамлик ҳақида огоҳлантирмоқда

Сўнгги йилларда сунъий интеллект (СИ) кўпчилик учун шунчаки ёрдамчи эмас, балки ҳиссий суҳбатдош, баъзан эса «идеал ҳамкор»га айланмоқда. Одамлар чат-ботларга сирларини айтишмоқда, баъзилар эса ҳатто уларни севги объекти сифатида қабул қилмоқда. Аммо шундай яқин муносабатлар ортида жиддий хатарлар ётади.

“Ғамхўр чат-бот” ортидаги хавф
Trends in Cognitive Sciences журналида чоп этилган сўнгги тадқиқотга кўра, одамлар ва сунъий интеллект ўртасидаги ҳиссий боғланиш психик ва ижтимоий мувозанатга жиддий таъсир кўрсатиши мумкин. Миссури фан ва технология университети психологлари узоқ муддатли СИ-муносабатлар инсон тафаккури ва кундалик ҳаётида қандай ўзгаришларга олиб келишини ўрганишди.

“Сунъий интеллект инсон каби мулоқот қилаётгани ҳар доим яхши нарса эмас. Бу — янги ‘Пандора қутиси’дир”, — дейди тадқиқот муаллифларидан бири Даниэль Шанк.

Идеал суҳбатдош — нотўғри маслаҳатчи бўлиши мумкин
Чат-ботлар ғамхўрликни тақлид қилади, эмпатик жавоблар беради, лекин бу ишончлилик хато маслаҳатлар билан бирга келиши мумкин. Тадқиқотларда СИ нотўғри дори-дармон тавсия қилган, ҳатто суицидга олиб келган ҳолатлар ҳам қайд этилган.

“Агар биз СИ’ни доим тўғри маслаҳат беради деб ўйласак, у нотўғри маълумот тақдим қилса ҳам унга ишонишимиз мумкин”, — дейди Шанк.

Ижтимоий алоқаларга зарба — кўринмас изоляция
Одамлар реал ҳаётдаги инсонлардан кўра, “ҳеч қачон ранжитмайдиган” СИ билан мулоқот қилишни афзал кўрмоқда. Бу эса қуйидаги салбий ҳолатларга олиб келмоқда:

• Ижтимоий изоляциянинг кучайиши;
  
• Ҳақиқий муносабатларда реалистик бўлмаган кутилмалар;
  
• Инсонларга нисбатан ишончсизлик ва ёлғизлик ҳисси.
  

Бундан ташқари, СИ доимо маълумот йиғади. Ушбу шахсий маълумотлар шахсга қарши фириб ёки манипуляция учун ишлатилиши мумкин.

“Махфий агентлар” — ҳеч ким текширмайди
Ижтимоий тармоқларда одамлар суҳбатларини кўриш ёки модерация қилиш имкони бор. Аммо СИ чат-ботлари махфий ишлайди — бу уларни янгиликлар ёки постлардан ҳам таъсирлироқ қилади. Баъзи чат-ботлар фитна назарияларини тарқатиши, ёлғон ғояларни илгари суриши ёки “дўстона” тарзда хавфли ҳаракатларга ундаши мумкин.

Технология эмас, одам ҳисси устувор бўлиши керак
Технология жуда тез ривожланмоқда, лекин одамлар бугун шахсиятсиз машиналар билан ҳиссий боғланиш хавфини тўлиқ англаб ета олмаяпти. Бунинг ортидан ижтимоий узилиш, психологик муаммолар ва жиддий оқибатлар келиб чиқиши мумкин.

Олимлар СИ билан муносабатларнинг психологиясини чуқурроқ ўрганиш, ҳуқуқий ва ахлоқий меъёрларни яратишга чақирмоқда. Чунки одамларга ўхшайдиган, лекин масъулият олмайдиган машиналар дунёси инсон руҳиятига ҳеч қачон бефарқ бўлмаслиги керак. «Замин»ни Telegram’да ўқинг!