Sun’iy “hamroh”lar — yaqin, ammo xavfli: psixologlar SIga qaramlik haqida ogohlantirmoqda

So‘nggi yillarda sun’iy intellekt (SI) ko‘pchilik uchun shunchaki yordamchi emas, balki hissiy suhbatdosh, ba’zan esa «ideal hamkor»ga aylanmoqda. Odamlar chat-botlarga sirlarini aytishmoqda, ba’zilar esa hatto ularni sevgi obyekti sifatida qabul qilmoqda. Ammo shunday yaqin munosabatlar ortida jiddiy xatarlar yotadi.

“G‘amxo‘r chat-bot” ortidagi xavf
Trends in Cognitive Sciences jurnalida chop etilgan so‘nggi tadqiqotga ko‘ra, odamlar va sun’iy intellekt o‘rtasidagi hissiy bog‘lanish psixik va ijtimoiy muvozanatga jiddiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Missuri fan va texnologiya universiteti psixologlari uzoq muddatli SI-munosabatlar inson tafakkuri va kundalik hayotida qanday o‘zgarishlarga olib kelishini o‘rganishdi.

“Sun’iy intellekt inson kabi muloqot qilayotgani har doim yaxshi narsa emas. Bu — yangi 'Pandora qutisi'dir”, — deydi tadqiqot mualliflaridan biri Daniel Shank.

Ideal suhbatdosh — noto‘g‘ri maslahatchi bo‘lishi mumkin
Chat-botlar g‘amxo‘rlikni taqlid qiladi, empatik javoblar beradi, lekin bu ishonchlilik xato maslahatlar bilan birga kelishi mumkin. Tadqiqotlarda SI noto‘g‘ri dori-darmon tavsiya qilgan, hatto suitsidga olib kelgan holatlar ham qayd etilgan.

“Agar biz SI'ni doim to‘g‘ri maslahat beradi deb o‘ylasak, u noto‘g‘ri ma’lumot taqdim qilsa ham unga ishonishimiz mumkin”, — deydi Shank.

Ijtimoiy aloqalarga zarba — ko‘rinmas izolyatsiya
Odamlar real hayotdagi insonlardan ko‘ra, “hech qachon ranjitmaydigan” SI bilan muloqot qilishni afzal ko‘rmoqda. Bu esa quyidagi salbiy holatlarga olib kelmoqda:

• Ijtimoiy izolyatsiyaning kuchayishi;
  
• Haqiqiy munosabatlarda realistik bo‘lmagan kutilmalar;
  
• Insonlarga nisbatan ishonchsizlik va yolg‘izlik hissi.
  

Bundan tashqari, SI doimo ma’lumot yig‘adi. Ushbu shaxsiy ma’lumotlar shaxsga qarshi firib yoki manipulyatsiya uchun ishlatilishi mumkin.

“Maxfiy agentlar” — hech kim tekshirmaydi
Ijtimoiy tarmoqlarda odamlar suhbatlarini ko‘rish yoki moderatsiya qilish imkoni bor. Ammo SI chat-botlari maxfiy ishlaydi — bu ularni yangiliklar yoki postlardan ham ta’sirliroq qiladi. Ba’zi chat-botlar fitna nazariyalarini tarqatishi, yolg‘on g‘oyalarni ilgari surishi yoki “do‘stona” tarzda xavfli harakatlarga undashi mumkin.

Texnologiya emas, odam hissi ustuvor bo‘lishi kerak
Texnologiya juda tez rivojlanmoqda, lekin odamlar bugun shaxsiyatsiz mashinalar bilan hissiy bog‘lanish xavfini to‘liq anglab yeta olmayapti. Buning ortidan ijtimoiy uzilish, psixologik muammolar va jiddiy oqibatlar kelib chiqishi mumkin.

Olimlar SI bilan munosabatlarning psixologiyasini chuqurroq o‘rganish, huquqiy va axloqiy me’yorlarni yaratishga chaqirmoqda. Chunki odamlarga o‘xshaydigan, lekin mas’uliyat olmaydigan mashinalar dunyosi inson ruhiyatiga hech qachon befarq bo‘lmasligi kerak. “Zamin”ni Telegramʻda oʻqing!