"Тўйларда исроф ва босим: Ўзбекистонда қандай ўзгаришлар кутиляпти?"

Ўзбекистондаги анъанавий тўй маросимлари кўпчилик учун ҳаётдаги энг катта байрам саналади. Бироқ бу байрам нафақат хурсандчилик, балки кўплаб оилалар учун оғир молиявий юк, турли анъанавий ва ижтимоий босимларнинг манбаси бўлиб қолмоқда. Яқинда “Юксалиш” умуммиллий ҳаракати томонидан ўтказилган ижтимоий сўров натижалари шуни кўрсатдики, тўйлардаги исрофгарчилик ва сунъий “престиж” ортидан қувиш тенденциялари ҳануз жамиятда устуворлик қилмоқда.

1247 нафар иштирокчи ўз фикрини билдирган ушбу сўровнома мамлакатнинг барча ҳудудларини қамраб олган. Энг қизиғи, респондентларнинг аксарияти турмуш қурганлар бўлиб, уларнинг 71 фоизи анъаналар ва харажатларни ўз кўзи билан кўрган, ўз қўли билан амалга оширган одамлардир. Очиқ-ойдин бир ҳолат – сўровда қатнашганларнинг деярли ҳаммаси ё тўй ўтказган, ёки тўй режалаштираётган оилалардир.

Даромад ва харажатлар ўртасидаги мувозанат йўқолиши

Сўров натижаларига кўра, аҳолининг катта қисми тўй харажатлари учун ўртача йиллик даромадидан анча юқори миқдорда маблағ сарфлайди. Масалан, оилаларнинг 81 фоизи ойлик даромадини 5–12 млн сўм деб кўрсатган бўлса, тўй учун 50 млн сўмдан кўп харажат қилиш респондентларнинг 69 фоизида кузатилган. Бошқача айтганда, тўй учун сарфланаётган пуллар кўпинча бутун йиллик даромаддан ҳам кўп экан.

Қарзга ботиш ва “престиж” учун харажат

Энг ёмон томони, тўй харажатларининг асосий қисми шахсий жамғарма эмас, балки қарз, яқинларнинг ёрдами ёки бошқа ташқи манбалар орқали қопланади. Респондентларнинг 25 фоизи қарз олишга мажбур бўлган, 55 фоизи эса яқинлар ёрдамида харажатларни қоплаганини айтган. Демак, катта тантаналар ва исрофгарчилик кўп ҳолларда оиланинг молиявий барқарорлигини жиддий хавф остига қўяди.

Жамият босими ва анъаналар таъсири

Тўйдаги исрофнинг энг асосий сабаби шахсий хоҳишдан кўра жамият ва атрофдагиларнинг босими эканлиги сўровда яна бир бор исботини топган. 46 фоиз респондент тўйни “жамият босими” туфайли катта миқёсида ўтказганини айтган. Бошқача айтганда, кўпчилик “эл нима дейди”, “қуда-андалар кутяпти”, “ота-она умиди” сингари ташқи факторлар сабабли кўп маблағ сарфлаётганини яширмаган.

Камтарона тўй истаги ва ҳаётдаги реаллик

Шу билан бирга, сўровда қатнашганларнинг 40 фоизи “камтарона” ёки “яқинлар даврасида” тўй қилишни афзал кўрганини айтган. Фақат 7 фоиз одам ҳашаматли ва дабдабали тўйларни мақбул деб ҳисоблаган. Исрофни асоссиз деб билувчилар сони кўпайгани молиявий саводхонлик ва тўйга реал қараш ортганини кўрсатади. Бировларнинг “тўйдаги пулни таълим, уй-жой, саёҳат ёки бизнесга сарфлаган бўлардим”, деган жавоблари ҳам шундан далолат.

Жамиятдаги ўзгаришларга буюртма бор

Иштирокчилар кўпинча меъмонлар сонини, маросимлар ҳажмини камайтириш, тўйдан олдинги ва кейинги баъзи маросимларни қисқартиришни ечим сифатида кўрсатган. Фақат 7 фоиз респондент “ҳеч қандай ўзгариш керак эмас”, деган. Демак, жамиятда тўй анъаналарини ислоҳ қилишга ва соддалаштиришга кучли ижтимоий буюртма бор.

Хулоса ва таклифлар

“Юксалиш” ҳаракати бу сўров натижалари асосида қуйидаги муҳим хулосаларни тақдим этди:

• Тўй харажатлари кўп оилалар учун ортиқча молиявий зўриқиш ва қарзга ботишга олиб келмоқда;
  
• Исрофнинг асосий сабаби шахсий хоҳиш эмас, балки жамият босими, катта авлоднинг кутганлари ва “кўз-кўз қилиш” маданиятидир;
  
• Аҳолининг аксар қисми ортиқча маросимлардан воз кечишга, тўйларни содда ва камтарона ўтказишга тайёр;
  
• Анъаналар билан реал ҳаёт эҳтиёжлари ўртасида зиддият бор – бу ички кураш ҳозирги ўзбек жамиятида муҳим масалага айланган.
  

Тавсиялар:
– Телевидение, интернет ва ижтимоий тармоқлар орқали тўйларда дабдабадан воз кечишни тарғиб қилиш, молиявий саводхонликка эътиборни кучайтириш;
– Ижтимоий таъсирга эга шахслар – артистлар, блогерлар, спортчилар, дин арбоблари орқали камтарона тўй концепциясини оммалаштириш;
– Оилаларга содда тўй ўтказгани учун маънавий ва моддий рағбат бериш;
– Мактаб ва олийгоҳларда молиявий саводхонлик, оила бюджети бўйича дарслар ташкил этиш;
– “Тўй – шоу эмас, янги оиланинг бошланиши” деган ғояни оммалаштириш.

Жамият ўзгаришга тайёр, энди эса аниқ амалий қадамлар вақти келди. Тўйлар ҳақиқий бахт ва келажак учун ҳаётий синов бўлса, ортиқча исроф ва мажбурият эмас. Вақт кўрсатади: Ўзбекистондаги янги тўй маданияти қандай ривожланади? «Замин»ни Telegram’да ўқинг!