O‘zbekiston eksport yo‘lini Yevropaga qarata boshladi

O‘zbekistonda so‘nggi yillarda eksport siyosatining kengayishi va yangi bozorlar sari qaratilayotgani mutaxassislar tomonidan yuqori baholanmoqda. Ayniqsa, qishloq xo‘jaligi mahsulotlari — xususan, meva-sabzavotlar eksporti sohasidagi ijobiy o‘zgarishlar mamlakat iqtisodiyotida yangi bosqich boshlanganini ko‘rsatmoqda.

IMRI (Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi) ma’lumotlariga ko‘ra, 2019–2024 yillar oralig‘ida O‘zbekiston o‘zining meva-sabzavot mahsulotlarini dunyoning 73 ta mamlakatiga eksport qilgan. Bu raqam 2019 yildagi ko‘rsatkichga nisbatan 5 ta davlatga ko‘pdir.

Bunday ko‘tarilish, birinchi navbatda, sifat standartlariga qo‘yilayotgan talablar oshgani, mahsulotlar xalqaro talablarga moslashtirilgani va logistika tizimining yaxshilanganidan darak beradi. Iqtisodchilar bu holatni O‘zbekistonning xalqaro raqobatbardosh bozorlarga bosqichma-bosqich chiqib borayotgani bilan izohlashmoqda.

Shu bilan birga, eksport geografiyasi kengayganiga qaramay, hali ham deyarli barcha hajm beshta asosiy xaridorga to‘g‘ri kelmoqda. Ya’ni eksportning mutlaq qismi ayni shunday yetakchi mamlakatlar hissasiga to‘g‘ri kelmoqda.

2024 yil yakuniga ko‘ra, ushbu beshlikning umumiy ulushi 71,7 foizni tashkil etdi. Solishtirish uchun aytilsa, 2022 yilda ushbu ko‘rsatkich 83,8 foizga yetgan va bu eng yuqori cho‘qqi bo‘lgan.

Mutaxassislarning tahliliga ko‘ra, Rossiya hanuz eng yirik xaridor sifatida qolmoqda. 2024 yilda mamlakatimizdan jo‘natilgan sabzavot va mevalarning 38,7 foizi ayni mana shu davlat hissasiga to‘g‘ri kelgan. Undan keyingi o‘rinlarda Pokiston — 13,5 foiz, Qozog‘iston — 12,6 foiz bilan qayd etilgan. Xitoy 8,9 foiz, Afg‘oniston esa 8 foiz bilan beshlikni yakunlagan.

Qizig‘i shundaki, MDH davlatlariga eksport ulushi 69,4 foizdan 57,7 foizgacha pasaygan. Bu esa, O‘zbekiston boshqa mintaqaviy bozorlarga ham jiddiy e’tibor qaratayotganini ko‘rsatadi.

Ayniqsa, Yevropa Ittifoqi mamlakatlariga eksport ulushi 2019 yildagi 2,1 foizdan 2024 yilda 2,4 foizgacha oshgani e’tiborga molik. Bu raqam ko‘zga ko‘rinarli darajada katta bo‘lmasa-da, sifatga bo‘lgan e’tibor va eksport yo‘nalishlaridagi uzluksiz diversifikatsiya jarayonini aks ettiradi.

IMRI tomonidan hisoblab chiqilgan geografik diversifikatsiya indeksi mamlakatda eksportning barqaror va kengayishga moyil yo‘nalishda rivojlanayotganini ko‘rsatdi. Bu indeks, aslida, qancha turli yo‘nalishga mahsulot yetkazib berilayotganini baholaydi.

Har bir yangi mamlakat — bu yangi bozor, yangi standart, yangi talab deganidir. O‘zbekiston mana shunday talabchan bozorlarga qadam tashlayotgan ekan, demak, mahsulot sifatining o‘sishi, qadoqlash standartlarining yaxshilanishi, logistika va saqlash infratuzilmasining rivojlanishi singari omillar ham o‘zaro bog‘liq tarzda yuqori sur’atda rivojlanmoqda.

Yevropa bozorlari xalqaro savdo muhitida eng murakkab va tanlovchan bo‘lib hisoblanadi. U yerdagi sanitariya, fitosanitariya va ekologik standartlar juda yuqori. O‘zbekiston bu sinovli talablarga javob berayotgani, albatta, ijobiy ko‘rsatkich.

Mutaxassislar fikricha, meva-sabzavot sektoridagi targ‘ibot ishlarini kengaytirish, yangi hamkorlik aloqalarini yo‘lga qo‘yish, sertifikatlash jarayonlarini soddalashtirish orqali eksport hajmini yanada oshirish mumkin. Ayniqsa, organik mahsulotlar eksportini ko‘zlovchi yangi strategiyalar ishlab chiqilsa, Yevropa bozoridagi ulush yanada kengayishi mumkin.

Shuningdek, logistika bo‘yicha zamonaviy yondashuvlar, agrotexnikal rivojlanishlar, xalqaro ko‘rgazmalarda faol ishtirok ham O‘zbekistonning “eksport xaritasi”ni yanada kengaytirishda muhim ahamiyatga ega bo‘ladi.

Xulosa qilib aytganda, hozircha asosiy xaridorlar safida Rossiya, Pokiston, Qozog‘iston kabi mamlakatlar yetakchi bo‘lib qolmoqda. Biroq eksportning geografiyasi asta-sekin yangilanmoqda va bu jarayon sifat, raqobatbardoshlik, xalqaro talablarga moslik kabi ko‘rsatkichlar orqali amalga oshmoqda. Yevropa bozori sari qadamlar shunchaki statistika emas — bu strategik harakatdir. “Zamin”ni Telegramʻda oʻqing!