Россия аллақачон “бурчакка қисилган”, Украина эса “сулҳ столи”га ўтиришни истамаяпти...

2022 йилнинг бошида бошланган Россия-Украина уруши тўққиз ойдирки давом этмоқда. Нафақат Россия ва Украина, балки минтақавий ва глобал кучлар ҳам славян миллатлар ўртасидаги инқироз бунчалик чўзилиб кетишини тахмин қилмаганди. Катта эҳтимол, Москва қисқа фурсатда ўз мақсадига эришиб, Қрим, Осетия ва Абхазия мисолида бўлгани каби Ғарб давлатларининг аралашмаслигига умид қилгандир. Бироқ, Москванинг бу ҳисоб-китоблари иш бермади. Украинага Европа Иттифоқи ва Америка Қўшма Штатлари томонидан ҳар томонлама дастак ва Россияга қўйилган санкциялар миқдори ортди. Украинадаги уруш ҳам “Россия-Ғарб уруши”га айланди.

Украина марказлашган Россия-Ғарб кураши, шубҳасиз, курашда иштирок этаётган давлатларга ҳам бевосита, ҳам билвосита катта зарар етказади. Бугун дунёда озиқ-овқат инқирози юз бермоқда. Туркиянинг ташаббуси билан йўлга қўйилган “дон йўлаги” ҳам кўнгилдагидек иш бермаяпти. Куни кеча яна 4 ойга чўзилган мазкур ташаббус келгусида “камбағал” давлатлар корига ярайдими ёки йўқ, бу ҳам аниқ эмас.

Бундан ташқари русларнинг ушбу босқинчилик ҳаракати қисқа вақт ичида бутун дунёда кўплаб глобал ўзгаришларга сабаб бўлди. Тайван бўйича Хитой-АҚШ зиддиятлари, дунёнинг нариги чеккасидаги мамлакатларга таъсир кўрсатадиган дон инқирози, Европадаги куч ўзгаришлари, энергия балансининг ўзгариши, бутун дунёни ўраб турган иқтисодий инқироз... Булар Украинада юз бераётган Россия-Ғарбий уруши бевосита ёки билвосита таъсир кўрсатаётган воқеалар ҳисобланади.

Бу жараёнда Россия ва Украинада ҳам муҳим ўзгаришлар бўлди. Иккала томоннинг йўқотишларига қўшимча равишда, ҳар икки давлат ҳам катта харажатларни амалга оширишда давом этмоқда.

Россияда эълон қилинган қисман сафарбарлик, эҳтимол, биринчи марта ички реакцияларни, норозилик ва жиддий қаршиликларни келтириб чиқарди. Бошқа томондан, Донецк, Луганск, Запорожье ва Херсонда Россияга қўшилиш бўйича референдумлар ўтказилди ва бу тўрт вилоят гўё Россияга қўшилди. Референдум натижалари ҳеч бир давлат томонидан тан олинмади. Қолаверса, рус армияси ўтган ҳафта Херсонни шармандаларча ташлаб чиқишга мажбур бўлгани ҳам диққатга сазовор.

Украина марказлашган Россия-Ғарб кураши, шубҳасиз, курашда иштирок этаётган давлатларга ҳам бевосита, ҳам билвосита катта зарар етказади. Россия фронтда муаммоларга дуч келган бир пайтда, Украина ҳар куни АҚШдан қарздор бўлиб бормоқда. Россияга нисбатан жорий қилинган санкциялар Россия ва Европа Иттифоқи мамлакатлари иқтисодига салбий таъсир кўрсатди, Европа Иттифоқи давлатлари ҳам энергия инқирозига дуч келди.

Ҳам ички динамика, ҳам улар бошдан кечираётган иқтисодий инқироз туфайли Европа Иттифоқи давлатлари томонидан Украинани қўллаб-қувватлаш борган сари пасайиб бормоқда. Қолаверса, ҳозирданоқ сайлов жараёнига кириб бўлган АҚШда Украинага берилаётган ёрдам борасида кундан-кунга муҳокамалар ортиб боряпти. Аслида, бу молиявий ва иқтисодий ёрдамни эътибордан четда қолдириб бўлмайдиган бўлса-да, Украина президенти Владимир Зеленскийнинг ёрдам сўраб қилган мурожаатлари тугамаяпти.

Шунинг учун ҳам сўнгги даврда Россия ва Европа Иттифоқи давлатлари ўртасида ҳам, Россия ва АҚШ ўртасида ҳам турли даражаларда музокаралар олиб борилмоқда. 14 ноябрь куни ОАВ эътиборидан четда қолмаган Россия ва АҚШ разведка идоралари вакилларининг Анқарада бўлиб ўтган учрашуви бу музокараларга ёрқин мисол бўла олади.

Томонлар музокараларни давом эттирар экан, баҳор учун ҳам режалар тузмоқда. Қиш ойларида қуруқликдаги тўқнашувлар минимал бўлади, ўт очишни тўхтатиш келишувига эришилмаса, баҳорда яна тўқнашувлар авж олиши кутилмоқда. Бу жараёнда Россия, бир томондан қисман сафарбарлик доирасида ёллаган аскарларини тайёрлашни тугатса, бошқа томондан эса, Ғарбнинг Украинага берган ёрдамини камайтиришини кутади.Россия бу йил ҳам тарихда кўп марта ёрдам берган "қиш" омилига катта умид боғлаган. Россия учун қиш қанчалик қийин бўлса, Европа Иттифоқи ҳукуматлари шунчалик қийин бўлади. Россия билан ҳамкорликни бутунлай тўхтатиш ва Украинага молиявий ёрдам жўнатиш ҳозирги ҳукуматлар ҳокимиятда қолиши мумкинми ёки йўқлигига бевосита таъсир қиладиган масалалардир.

Шунинг учун Кремль Европа Иттифоқи давлатларида реаксия кучайишини кутмоқда. Шунга ўхшаш кутиш Ғарбда бошиданоқ мавжуд эди. Ғарб рус классикларининг тақиқланишига олиб келадиган кўп қиррали санкциялар ва кейин эълон қилинган қисман сафарбарлик рус халқи орасида реакцияга сабаб бўлади деб ўйлади. Бироқ Ғарбнинг бу ҳисоб-китоблари кутилган натижани бермади. Россиянинг ҳисоб-китоблари давом этадими ёки йўқми, баҳорда, эҳтимол ундан ҳам олдинроқ аён бўлиб улгурса, ажаб эмас.

Уруш бошлангандан бери уни тезроқ тугатиш ва томонларни ярашишга бўлган кўплаб уринишларга гувоҳ бўлдик. Жумладан, Туркия президенти Ражаб Тоййиб Эрдоғаннинг ташаббуси билан томонлар 29 март куни Истанбулдаги Дўлмабоғча саройида учрашди. Икки томон ҳам ўз таклифларини берди ва давлат раҳбарларининг муносабатини етказиш шарти билан айрилишди. Аммо бу учрашувдан бирор бир натижа чиқмади.

Тахминимизча, сулҳ тузиш ёки урушни давом эттириш қарори кўп жиҳатдан Россия-АҚШ ўртасидаги келишувга ва АҚШнинг Украинани қанчалик қўллаб-қувватлашда давом этишига боғлиқ. Қолаверса, Украинадаги ўзгаришлар глобал курашга айланар экан, томонларнинг "заифлик ёки мағлубият" деган тамғадан қочиб, орқага қадам ташлаши қийин бўлади. Аслини олганда, Россия ҳукумати Донецк, Луганск ва, хусусан, Қрим масаласини мутлақо музокара қилиб бўлмайди, деб таъкидлайдилар. Бундан ташқари, Москва Украинани қуролсизлантиришни ва НАТО аъзолигидан воз кечишини ҳамда уруш келтирган зарарларга нисбатан ҳеч қандай товон сўрамаслигини истайди.

Украина эса 2014 йилгача бўлган чегаралар қабул қилинишини ва Россия уруш учун товон тўлашини талаб қилмоқда. Украина расмийлари ҳам бу шартлар бажарилмаса, “сулҳ столига” ўтирмасликларини билдирмоқда.

Фронтда кутилганидан кўра кўпроқ муваффақият қозонилгани ва рус армиясининг Херсонни ташлаб кетиши, шубҳасиз, Украина расмийларининг руҳиятини кўтаради. Улар Россия ва Ғарбнинг янада кескинлашишини, НАТОнинг бу масалага аралашишини истайди, чунки улар бу сўровлар Россия томонидан қабул қилинмаслигини ва агар “сулҳ столи”га ўтирса, Ғарб иттифоқчиларининг босими остида урушни тўхтатиш битимини имзолашга мажбур бўлишларини билишади.

Украина ҳудудидан учирилгани аниқланган ракеталарнинг Полша тупроғига тушиши масаласини айни шу ракурсдан изоҳлаш мумкин. Бу жиҳатдан минтақада тинчликни истамаган яна бир давлат Полшадир. Тарихда ҳам, бугунги кунда ҳам Россиянинг энг муҳим душманларидан бири бўлган пошшаликлар русларнинг имкон қадар кучсизланишини, ўзи ва Европа Иттифоқи учун хавф туғдиришни тўхтатиб, бир пайтлар бўлгани каби Украинага эга бўлишини истайди.

Охирги пайтларда сулҳ сценарийлари муҳокама қилинаётган бўлса-да, Россия бурчакка қисилиб ётган, Европа Иттифоқи иқтисодий муаммоларга дуч келган ва АҚШ эса янги сайлов даврига кирган бўлса-да, урушни тўхтатиш олдида жуда кўп тўсиқлар борлиги кун каби равшан.

Бошқа томондан, Полшага тушган ракеталар тескари таъсир кўрсатиши ва ўт очишни тўхтатишнинг тезлашишига сабаб бўлиши мумкин. Бундай ҳодисаларнинг олдини олиш қийин. Россия эса НАТО билан бевосита юзма-юз келишни истамайди. Шу боис Туркиянинг ўт очишни тўхтатиш борасидаги саъй-ҳаракатлари ва воситачилик саъй-ҳаракатларини қўллаб-қувватлашнинг келгуси кунларда ортиши мумкин.

Туркия бошиданоқ томонларни бирлаштиришга ҳаракат қилиб, бу жараёнда, айниқса, дон коридорида сезиларли муваффақиятга эришди. Яна Туркиянинг энергия марказига айланиш ҳаракати тобора кўпроқ қўллаб-қувватланмоқда. Анқара сўнгги йилларда Марказий Осиё ва Яқин Шарқ давлатлари билан энергия соҳасида алоқаларини кучайтиргани ҳам бу мақсадга эришишни осонлаштирмоқда. Қолаверса, минтақада сулҳ имзоланган тақдирда ҳам, Россия ва Европа Иттифоқининг энергетика соҳасидаги ҳамкорлиги аввалги даражада бўлмайди. Европа Иттифоқи энергия хавфсизлиги нуқтаи назаридан қиш ойларида, айниқса, Туркиянинг аҳамияти яна ҳам орттиши турган гап.

Муваффақиятли мувозанат сиёсати ва самимий ёндашуви билан Туркия бугунги кунда Россия ва Украинанинг энг кўп ишонган давлати бўлиб қолмоқда. Россия учун Туркия бугун ҳам “дунё эшиги”дир. Туркия, шунингдек, юз минглаб Россия ва Украина фуқароларини қабул қилди. Анқара ўзининг ташқи сиёсати билан Яқин Шарқ, Кавказ, Африка ва Шарқий Европадаги ҳеч қандай муаммони Туркиясиз ҳал қилиб бўлмаслигини кўрсатди. Афтидан, Украинада тинчлик ўрнатилиши Туркиянинг саъй-ҳаракатлари билан амалга ошадиганга ўхшаб кўриняпти. Бунга етарли сабаблар бор, албатта.


Манба: Azon.uz «Замин»ни Telegram’да ўқинг!