ХХР раиси Си Жинпинг душанба куни Москвага учиб келди – бу 2019 йилдан бери ва 2022 йил февралида Украинада бошланган уруш давридаги илк ташрифдир. Хитой етакчисининг сафари уч кун давом этади. Биринчи куни икки мамлакат раҳбарлари Кремлда норасмий учрашув ўтказишди.
Хитой етакчиси самолёти 20 март кунининг иккинчи ярмида Москвадаги «Внуково–2» аэропортига қўнди. Асосий музокаралар сешанба кунига белгиланганди, душанба куни эса давлат раҳарлари норасмий суҳбат ўтказишди ва бу 4,5 соат давом этди.
Суҳбатнинг матбуот учун очиқ қисмида Владимир Путин хитойлик ҳамкасбини ХХР раислигига қайта сайлангани муносабати билан табриклади.
Си Жинпинг эса ўз навбатида Россия фуқаролари 2024 йилги президентлик сайловларида Путин номзодини қўллашига ишонч билдирди. Кейинроқ Россия президенти матбуот котиби Дмитрий Песков журналистларга Си Жинпинг Путиннинг 2024 йилги сайловлардаги иштироки ҳақида эмас, фақат Путиннинг Россия аҳолиси томонидан қўллаб-қувватланиши тўғрисида гапирганини айтди.
Бундан ташқари, суҳбатнинг очиқ қисмида Владимир Путин Россия Хитойнинг Украинада тинчлик ўрнатиш бўйича ташаббусига «ҳурмат билан қараши» ва Хитой режасини «диққат билан ўрганиб чиққани»ни айтган.
Ғарб мамлакатлари бу режага скептик ёндашиб, Пекин одатда Кремлнинг позицияси ва қарорларини қўллашга мойил эканини таъкидлашган.
Ташриф рафасида Хитойдаги «Жэнмин жибао» газетасида Путиннинг мақоласи эълон қилинганди. «Российская газета»да эса Си Жинпингнинг мақоласи чиқди. Икки сиёсатчи ҳам нафақат Москва ва Пекин ҳамкорлиги тўғрисида, балки Россиянинг Украинага қарши уруши тўғрисида ҳам ёзган.
«Украина инқирозидан оқилона чиқиш»
«Ўтган йил бошидан буён Украина инқирози тотал кескинлашуви кузатилмоқда», - дея таъкидлайди ХХР раиси ва аввалроқ тинчлик бўйича таклифларини баён қилганини эслатади.
Бошқа нарсалар қатори Си Жинпинг «барча давлатларнинг хавфсизлик соҳасидаги мантиқий хавотирлари ҳурмат қилиш»га чақиради, бу эса Москва ва Путиннинг Украинага босқинни оқлаш учун келтирадиган баёнотларига тўла мос келади.
«Ишончимиз комилки, агар барча умумий, яхлит ва барқарор хавфсизлик концепциясига амал қилса, Украина инқирозидан оқилона чиқиш ва дунёда мустаҳкам тинчлик ва умумий хавфсизлик томон йўл топилади», дея ёзади Хитой раҳбари.
Путин «Украинада содир бўлаётган воқеалар» билан боғлиқ «мувозанатли линия» танлагани учун ва «бу воқеаларнинг келиб чиқиши ва ҳақиқий сабабларини тушунгани» учун Пекинга миннатдорчилик билдириб, ўз мақоласида Россия «Украина инқирозини сиёсий-дипломатик йўл билан ҳал қилиш учун очиқ экани»ни таъкидлайди.
Шу билан бирга Путин музокаралар йўқлиги ва кутилмаётганида яна бир бор Ғарбни айблаган: «Афсуски, Россияга қўйилаётган ултиматум талаблари фақат бундай реалликдан айролик ва мавжуд вазиятдан чиқиш йўлини излашга қизиқиш йўқлигини кўрсатади».
Кремлда нима кутишмоқда?
Путин Си Жинпингни Москвага ўтган йил охирида ўтказилган онлайн-музокаралар чоғида таклиф этганди. Ўшанда хитойликлар етакчиси жавоб нутқида бу таклифга жавоб қайтармаганди.
ХХР Москвага ташриф буюриши ҳақида фақат жума куни дастлаб Кремлда эълон қилинди, кейин бу маълумот Хитой ТИВ томонидан тасдиқланди. Россиянинг учрашув тўғрисидаги баёнотида музокаралар чоғида «ҳар томонлама шериклик ва стратегик ҳамкорлик» масалалари муҳокама қилиниши айтилган.
«Си Жинпинг президент Путин билан икки томонлама муносабатлар, шунингдек, умумий ташвишга сабаб бўлувчи асосий халқаро ва минтақавий масалалар юзасидан фикр алмашади... ва икки томонлама муносабатлар ривожига янги туртки олиб келади», деди ўтган ҳафта жума куни Хитой ТИВ расмий вакили Ван Вэнбин Associated Press нашрига.
Бу ХХР раисининг Россиянинг Украинага босқинидан буён илк бор Москвага ташриф буюришидир, аммо кутилаётган учрашув тўғрисидаги дастлабки хабарларда Москва ҳам, Пекин ҳам урушни муҳокама мавзуси сифатида тўғридан тўғри тилга олмади. Жума куни кундузи Россия президенти ёрдамчиси Юрий Ушаков Украина барибир мулоқот мавзуларидан бири бўлишини тан олди.
«Албатта, Украинадаги зиддият муҳокама этилади. Биз Хитой раҳбарининг мазкур масаладаги вазмин, ўлчовли позициясини юқори баҳолаймиз, биз Хитойнинг тинчлик режасидан хабардормиз», дея Ушаковнинг сўзларини келтирган «Интерфакс». Душанба тонгида Песков ҳам Хитойнинг тинчлик ташаббуси муҳокама қилинадими дея берилган саволга шундай жавоб қайтарди: «Шубҳасиз, Украина кун тартибида туради, шунинг учун, албатта, ишонч билан тахмин қилишимиз мумкинки, бу масала у ёки бу тарзда кўриб чиқилади».
Ундан аввалроқ Хитой ТИВ Пекин Украинадаги уруш бўйича «холис ва адолатли» позицияга интилиши, шунингдек Киев ва Москва ўртасида тинчлик музокаралари йўлга қўйилишида конструктив рол ўйнашга тайёрлигини маълум қилганди.
Жинпинг Москвага 2019 йилдан буён илк бор келди. Бу унинг ХХР раислигига учинчи бор сайланишидан кейинги илк хорижий ташрифи бўлди.
«Уларга уруш Россиядаги ҳозирги режимни қулатмаслиги муҳим»
«Ўйлайманки, биз музокаралар кун тартибининг таркибий қисмлари бўйича кўп маълумотга эга бўла олмаймиз. Биринчи навбатда, «ҳарбий» жиҳат - имзоланган келишувларни», дейди BBC билан суҳбатда Карнеги фонди катта илмий ходими Александр Габуев.
Экспертнинг фикрича, икки давлат етакчилари бошқа нарсалар қаторида Хитойга Россия техникалари ва технологик ечимлари етказиб берилиши масаласини муҳокама қилишади. «Булар ҳақида биз кейинроқ билиб олишимиз мумкин. Хитой ҳарбий техникалари - биринчи навбатда, сарфланадиган материаллар, снарядлар етказиб бериладими, йўқми, айтиш қийин. Ҳозирча фронт учун бунга катта эҳтиёж йўқ», деб ҳисоблайди Габуев.
«Умуман олганда, Хитойга фронт чизиғи қаердан ўтиши - 100 км ғарбдан ёки 100 км шарқдан ўтиши, Бахмут устида кимнинг байроғи ҳилпирашининг фарқи йўқ. Уларга ураш Россиядаги ҳозирги режимни коллапсга туширмаслиги ва Москвада демократик, ғарбпараст ҳукумат ўрнатилмаслиги муҳим», дея тахмин қилади эксперт. - Ҳозирча бунинг эҳтимоли жуда кам, шундай экан, [Пекин учун] тўсатдан кескин ҳаракатлар қилиш маънога эга эмас».
Габуев Хитой Украина ва Россия учун таклиф қилган «тинчлик режаси»ни «Хитой Москвага келиши»га ва Россия билан муносабатларни чуқурлаштиришга имкон берадиган «анжир барги» деб атаган ва шу билан бирга бу «музокара дастаги» ўта заиф бўлган Россия тушиб қолган мураккаб вазиятдан «сурбетларча фойдаланиш» эмаслигини таъкидлаган.
«Хитойнинг кўплаб вариантлар бор, - дея ишонч билан айтади эксперт. - Урушга қадар ҳам муносабатларда асимметрия мавжуд эди, аммо уруш бошланганидан кейин Хитойнинг бу жуфтликдаги позицияси анча кучлироқ ва Хитойнинг «музокара дастаги» Россия ва Ғарб ўртасидаги геоиқтисодий қарама-қаршилик ҳамда Украинадаги уруш давом этаётгани сабабли ойдан ойга мустаҳкамланиб бормоқда».
Унинг фикрича, Москвадаги музокараларда, катта эҳтимол билан келишувларнинг йирик иқтисодий пакети қабул қилинади. «Улардан қайсилари очиқланишини билмаймиз, - дея қўшимча қилади Габуев. - «Сила Сибири-2», Сковородино-Мохэ нефт қувури кенгайтирилиши, тинч атом, миллий валюталарда савдони кенгайтириш - ва шунга ўхшаш ҳамма нарса».
Bloomberg агентлиги ёзишича, Росия гази етказиб бериш бўйича музокаралар Си Жинпинг Путинни қанчалик кучли қўллаб-қувватлашини кўрсатиб беради. Россия «Сила Сибири-2» газ қувури бўйича келишувга эришишни истамоқда. 2022 йилда Россия энергия ташувчиларининг Хитойга импорти кескин ўсган.
«Ўтган йили Украинага бостириб кириб, Европадаги асосий бозорларидан айрилгунича дунёдаги энг йирик газ экспортчиси бўлган Россия Хитойга газ етказиб бериш ҳажмини оширишга интилмоқда. Аммо бунинг учун янги қувурлар керак», дея ёзади Bloomberg.
Хитойнинг «тинчлик режаси». Ғарб бунга шубҳа билан қарайди
Россиянинг Украинага бостириб киришининг бир йиллиги муносабати билан Хитой Россия ва Украина ўртасидаги можарони тинч йўл билан ҳал қилиш режасини тақдим этди. Режа 12 та, жумладан: «ҳарбий ҳаракатларни тўхтатиш», «тўғридан тўғри мулоқотни тиклаш», «барча мамлакатлар суверенитетини ҳурмат қилиш», «бир томонлама санкцияларни тугатиш» каби бандлардан иборат.
Ғарб давлатлари бу режага шубҳа билан қарамоқда ва Пекин одатда Кремл қарорлари ва позициясини қўллаб-қувватлашга мойил эканини таъкидламоқда.
АҚШ Давлат котиби Энтони Блинкеннинг айтишича, Хитой Россияга қурол етказиб бериш имкониятини кўриб чиқмоқда. Хитой бу каби айбловларни доимо рад этиб келади.
Си Жинпинг ва Зеленский ўртасида ҳам музокаралар бўлиб ўтадими?
Американинг The Wall Street Journal нашри аввалроқ Си Жинпинг Украина президенти Володимир Зеленский билан гаплашишни режалаштираётгани ҳақида хабар берган эди – бу ҳам уруш бошланганидан бери биринчи марта. Газетанинг ёзишича, бу Москва ташрифидан кейин видеорежимда амалга ошиши мумкин.
Бироқ Пекин Киевнинг Си Жинпинг ва Зеленский ўртасидаги учрашувни ташкил этишга уринишларига ҳозирча ижобий жавоб қайтаргани йўқ. Украина ташқи ишлар вазири Дмитро Кулеба аввалроқ Зеленский Хитой президенти билан телефон орқали мулоқот қилишга тайёрлигини айтганди.
Украина ва Хитой ўртасида 2011 йилдан бери эълон қилинган «стратегик шериклик»ка қарамай, Россия босқинининг бутун даврида Си Жинпинг ва Володимир Зеленский ўртасида тўғридан тўғри алоқалар бўлмаган. Фақат Мюнхен хавфсизлик конференцияси доирасида Украина ташқи ишлар вазири Дмитро Кулеба ХКП Марказий қўмитаси ташқи ишлар комиссияси девонхонаси раҳбари, Хитойнинг собиқ ташқи ишлар вазири Ван И билан учрашди. Шу билан бирга, Ван И АҚШ давлат котиби Энтони Блинкен билан ҳам учрашган эди.
Ван И феврал ойи охирида Москвага ташриф буюрди ва у ерда Россия Хавфсизлик кенгаши котиби Николай Патрушев билан музокаралар ўтказди, сўнгра Владимир Путин билан учрашди.
Москва ва Пекиннинг «чексиз ҳамкорлиги»
16 март куни Украина ва Хитой ташқи ишлар вазирлари ўртасида телефон орқали мулоқот бўлиб ўтди. Хитой вакилининг айтишича, Пекин Украинадаги уруш авж олганидан хавотирда ва Москва ва Киев тинчлик музокараларига қайтишини истайди. Хитой ТИВ раҳбари, шунингдек, можарога сиёсий ечим топиш учун тезкор ҳаракатларни кутаётганини айтди.
«Давлат маслаҳатчиси ва Хитой ташқи ишлар вазири Син Ганг билан суҳбат чоғида биз ҳудудий яхлитлик тамойилининг аҳамиятини муҳокама қилдик. Мен Украинада агрессияни тўхтатиш ва адолатли тинчликни тиклаш учун Зеленскийнинг «тинчлик формуласи» муҳимлигини таъкидладим», деди Дмитро Кулеба, музокаралар ҳақида фикр билдириб.
Хитой ва Россия «чексиз» ҳамкорликни 2022 йил февралида, Россиянинг Украинага бостириб кириши бошланишидан сал аввал эълон қилган эди. Бу ҳақда Россия етакчиси Владимир Путин Олимпия ўйинлари учун Хитойга ташрифи чоғида гапирганди.
Ўшандан бери, афтидан, икки давлат ўртасидаги алоқалар янада мустаҳкамланди. Уруш бошидан бери Хитой ва Россия ўртасидаги савдо ҳажми сезиларли даражада ўсди ва Ғарб санкцияларидан кейин Хитой Россия нефтининг энг йирик харидорига айланди.
“Замин” янгиликларини “Telegram”да кузатиб боринг
