2022 йил ёзида, Россиянинг Украинага кенг кўламли босқини фонида, Швеция ва Финландия НАТОга аъзо бўлиб кириш учун заявка топширганди. Алянс қоидаларига кўра, бу мурожаатлар барча иштирокчи давлатлар томонидан маъқулланиши талаб этилади, аммо Туркия икки мамлакатни ҳам Курдистон ишчи партиясини қўллашда айблаб (Анқара бу партияни «террорчилик ташкилоти» деб билади), қарши чиқди. Финландия барча шартларни бажарди ва аллақачон алянс аъзосига айланди, аммо Швеция билан боғлиқ вазият мураккаб тус олди.
НАТОнинг Вилнюсдаги саммити арафасида Ражаб Тоййиб Эрдўған агар Туркия Евроиттифоққа қабул қилинса, унинг мамлакати Швециянинг алянсга қўшилишига рози бўлишини айтди. Аммо бир неча соат ўтиб барибир Стокҳолмнинг заявкасини қўллашга розилик берди. «Медуза» шарқшунос Руслан Сулеймановдан Эрдўған нега айнан бундай ҳаракат қилгани ва бу унга яқинда бўлиб ўтган сайловларда йўқотиши мумкин бўлган ҳокимиятни сақлаб қолишда қандай кўмак бериши борасида сўради.
«Бу [Эрдўғаннинг Швеция НАТОга қўшилишига розилиги] кутилмаган ҳолат бўлмади. Барчаси шунга қараб кетаётганди, бу шунчаки вақт масаласи эди.
Эрдўған вақти-вақти билан илгари сураётган талаблар — масалан, Стокҳолм 120 нафар курд фаолини Анқарага бериши бўйича — ниқоб эди. Эрдўған Ғарб ва Россия ўртасида икки томонлама ўйин қилди, аммо якунда Финландия ҳам, Швеция ҳам НАТОга кириши бўйича қарор қабул қилди. Кўп жиҳатдан у Кремл бунга мутлақо муносабат билдирмаслигини англаб тургани туфайли шундай бўлди — биз буни [реакция йўқлигини] Финландиянинг заявкаси маъқулланганида кўргандик. Швеция билан ҳам шундай — Кремл буни шунчаки ютиб юборади ва бунга ҳеч нарса демайди.
НАТОнинг ўтган йил ёзидаги саммитида Туркия, Швеция ва Финландия Стокҳолм ва Хелсинкининг алянсга кириши билан боғлиқ барча масалаларни биргаликда ҳал қилиш ҳақидаги дастлабки келишувларни имзолаганди. Ўшандаёқ Анқара шу йўлдан бориши ва Москва билан ўйнашда давом этмаслиги аниқ эди. Аммо Эрдўған баланс учун ўзининг алоҳида ўйинини ўйнади.
Бошқа томондан, бу ички сиёсий ресурс ҳамдир: Эрдўған ўзини турк халқи манфаатлари ҳимоячиси сифатида кўрсатади, Туркияда эса ҳали ҳам НАТОга қарши кайфият кучли. Май ойида бўладиган сайловлар арафасида эса бу картани Швеция ва Финландия билан ўйнаш унинг учун муҳим эди. Шундай экан, бу ўйин Эрдўған учун жуда фойдали бўлди — аммо у эртами-кечми шведларнинг ҳам заявкасини маъқуллаган бўларди.
Швеция билан бу жараён Финландияга қараганда бироз мураккаброқ бўлиб чиқди. Стокҳолм Анқара террорчилар деб ҳисобловчи курдларга, яъни Туркияда фаолияти тақиқланган Курдистон ишчи партияси вакилларига кўпроқ имконият тақдим этган. Курдлар ўзларини Швецияда қулай ҳис қилишади, швед парламентида этник курдлар ҳам бор. Шунинг учун, афтидан, [Туркияда] бу давлатга саволлар кўпроқ бўлган. Қолаверса [2023 йил январида] Туркиянинг Стокҳолмдаги элчихонаси яқинида Қуръон китоби очиқчасига ёқилиши билан боғлиқ можаро рўй берганди — Эрдўған кўпинча [бундай акциялардан] нафақат турклар, балки бутун мусулмонлар манфаатлари ҳимоячиси сифатида [сиёсий] очко ишлашга ҳаракат қилади.
Эрдўғаннинг [дастлаб Туркияга ЕИ аъзолигини бериш ва шундан кейингина Швецияга НАТО томон йўл очилиши ҳақидаги] сўзларини умуман жиддий қабул қилмаслик керак. У вақти-вақти билан европаликлар Туркиядан юз ўгирганидан, Брюссел ва Анқара ўртасидаги [Туркиянинг ЕИга аъзолиги бўйича] музокаралар бир неча йил давомида музлатиб қўйилганидан шикоят қилиб туради.
Аммо у буларнинг барчасини шунчаки ўзиинг ички сиёсий мақсадларига эришиш учун риторика сифатида қўллайди. Эслатиб ўтаман, Туркияда кейинги йил жуда муҳим муниципал сайловлар бўлиб ўтади ва Эрдўған ўз партияси билан [Адолат ва тараққиёт партияси (AKP)] йирик шаҳарлар — Истанбул, Анқара, Измирни қўлга олишни истайди — уларнинг барчаси ҳозирда мухолифатчилар назорати остида. Шаҳарлик илғор либерал электоратни ўз томонига оғдириш учун у уларга ноз-карашма қилади — жумладан, яқинда Европа Иттифоқига қўшилиш бўйича музокараларга қайтиш учун Туркия ҳамма ишни қилишга уриниши ва европаликлар Туркияни эшитиши кераклиги ҳақида тез-тез гапира бошлади. Бу имо-ишораларнинг бари — бўлажак сайловлар контекстида жамоатчиликка хушомад қилишдир, ундан ортиқ эмас.
Эрдўған, унинг атрофидагилар ва ҳукумат таъсиридаги ОАВ (Туркиядаги нашрларнинг 90 фоизидан ортиғи) буни [шведдао заявкаси маъқулланганини] унинг дипломатик ғалабаси сифатида кўрсатмоқда. Агар кундалик нашрларнинг биринчи саҳифаларига қарасак, улар Эрдўғанни мақташга бағишланганини кўрамиз. Масалан, Sabah газетаси: «Барчаси Туркия айтганидек бўлди. Эрдўғаннинг қатъияти НАТОдаги инқирозни унинг дипломатик ғалабасига айлантирди».
Аргументлардан бири шундаки, Швеция энди гўёки Туркиянинг ЕИга кириш бўйича заявкасини 100 фоизга қўллаб-қувватлайди. Қолаверса, Швеция ҳарбий-саноат комплексида Туркияга қарши қўлланган санкцияларни бекор қилишга рози бўлгани, Стокҳолм Туркия ва ЕИ ўртасида визасиз режим жорий этиш бўйича музокараларни фаоллаштириши айтилган.
Ва албатта, терроризм билан кураш соҳасидаги ён беришлар (айниқса шу мавзуга урғу қаратилмоқда): эмишки, Стокҳолм бундан буён Курдистон ишчи партиясини ва бошқа курд фаолларини қўлламайди. Гарчи, буларнинг бари ҳали оғзаки келишувлар бўлгани ҳақиқатга яқинроқ. Дарҳақиқат, биз бу пунктларнинг бирортаси ҳужжат билан тасдиқланганини кўрмадик.
Соф ҳуқуқий жиҳатдан ҳали [Эрдўғаннинг қарори] Туркия парламентида тасдиқланиши керак, парламент 1 июл куни таътилга чиқиши керак эди, аммо ҳеч қандай изоҳи келтирилмаган ҳолда фаолиятини давом эттирмоқда. Июнда кўплаб турк экспертлари парламент фаолияти узайтирилиши Швеция заявкаси маъқулланиши билан боғлиқ эканини тахмин қилишганди. Аммо ҳозирда турк нашрлари хабар қилишича, бу катта эҳтимол билан кузда, 1 октябр куни, парламент фаолияти қайта тикланганида маъқулланади. Ўйлайманки, бу шунчаки жараённи кечиктиришнинг бир усули — Туркия ўз қарорини қайта кўриб чиқиши даргумон».
«Замин» янгиликларини «Вконтакти»да кузатиб боринг
